آسم یک بیماری شایع در مجاری تنفسی است – ساختارهایی که هوا در هنگام حرکت از دهان و بینی به سمت ریه‌ها، از طریق آن‌ها عبور می‌کند. بیماری آسم باعث سفت شدن عضلات مجاری تنفسی و تورم و التهاب پوشش داخلی آن‌ها و همچنین باعث ایجاد مخاط چسبنده‌ای در این مجاری می‌شود. این تغییرات باعث تنگ شدن مجاری تنفسی و دشواری در تنفس می‌شود و می‌تواند منجر به سرفه، خس‌خس سینه، تنگی نفس و گرفتگی قفسه سینه گردد.
آسم یکی از رایج‌ترین دلایلی است که کودکان برای آن به پزشکان مراجعه می‌کنند، مشکلی که باعث شده است روزهایی از زمان مدرسه رفتن را از دست بدهند یا در بیمارستان بستری شوند. اگر آسم فرزند شما به‌خوبی کنترل شود، می‌تواند زندگی سالم و فعالی داشته باشد.
در ادامه‌ی مطلب به علل اصلی، علائم و کنترل آسم در کودکان اشاره شده است.
آنچه شما باید در مورد آسم فرزند خود بدانید
اگر کودک شما آسم دارد، موارد زیادی وجود دارد که باید در مورد آن‌ها فکر و برنامه ریزی کنید. این امر حائز اهمیت است که تا آنجا که می‌توانید در مورد این شرایط چیزهایی را یاد بگیرید. پزشک شما به شما در این زمینه کمک می‌کند. در مورد هر گونه نگرانی در مورد آسم فرزند خود با آن‌ها صحبت کنید.
برای مدیریت مؤثر بیماری آسم فرزندتان، دانستن موارد زیر مهم است:
- الگوی آسم در کودکان
- محرک‌های آسم کودکان
- علائم آسم در کودکان
- داروهای آسم برای کودکان – اینکه این داروها چگونه عمل می‌کنند و نحوه مصرف صحیح آن‌ها چگونه است.
- در صورت حمله آسم چه باید کرد – کمک‌های اولیه برای آسم را بشناسید و از دستورالعمل‌ها پیروی کنید.
الگوهای آسم در کودکان
بیماری آسم در هر کودک ممکن است با الگوهایی متفاوت ظاهر شود. بعضی از کودکان دوره‌های خفیف و گاه‌به‌گاهی از آسم دارند یا فقط پس از ورزش یا هنگام سرماخوردگی علائمی را از خود نشان می‌دهند. برخی کودکان علائم روزانه‌ای را تجربه می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر به‌طور مداوم علائمی دارند که سطح فعالیت آن‌ها را محدود می‌کند.
هر الگوی آسم به روش درمانی متفاوتی نیاز دارد. لازم به ذکر است که کودکان حتی اگر به‌طورکلی آسم خفیف یا گاه‌به‌گاه داشته باشند، هنوز هم می‌توانند یک حمله شدید و حتی تهدیدکننده جان و زندگی را داشته باشند.
دلایل بروز آسم در کودکان
دلیل اینکه برخی از کودکان به آسم مبتلا می‌شوند به‌طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل خطر آن عبارت‌اند از:
- مبتلا بودن فردی از اعضای خانواده به آسم، اگزما یا تب یونجه – عوامل ژنتیکی بالقوه
- چاقی
- سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری
عوامل تحریک کننده‌ی آسم در کودکان
محرک‌های آسم، مواد، شرایط یا فعالیت‌هایی هستند که منجر به بروز علائم آسم می‌شوند. از جمله این محرک‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرار گرفتن در معرض دود سیگار
- عفونت‌های مجاری تنفسی مانند سرماخوردگی، به ویژه در دوران نوزادی
- آلودگی هوای داخل و خارج از خانه
- محرک‌های آلرژی‌زا مانند گرد و غبار، حیوانات، گرده گل یا کپک
- شرایط آب و هوایی، مانند هوای سرد
- ورزش
عوامل تحریک کننده آسم در کودکان متفاوت است و علائم می‌توانند پس از قرار گرفتن در معرض محرک با تأخیر در فرد ظهور کنند. این امر می‌تواند کار تشخیص را دشوار کند.
ممکن است چندین عامل تحریک کننده برای آسم کودک شما وجود داشته باشد و این عوامل ممکن است در کودک شما متفاوت باشد. بررسی کنید که چه چیزی باعث تحریک آسم فرزند شما می‌شود تا در صورت امکان از او را از محرک‌های آسم دور کنید.
علائم آسم در کودکان
علائم شایع آسم عبارت‌اند از:
- گرفتگی یا درد قفسه سینه (که اغلب کودکان خردسال آن را به عنوان “دل درد” توصیف می‌شود)
- تنگی نفس
- تنفس دشوار
- خس‌خس سینه – صدای سوت هنگام تنفس
- سرفه (به ویژه در شب)
کودک شما ممکن است همه این علائم یا فقط چند مورد از آن‌ها را داشته باشد. علائم اغلب در شب، اوایل صبح، هنگام ورزش یا به دلیل قرار گرفتن در معرض عوامل محرک دیگر بدتر می‌شوند.
بیشتر بخوانید: سرماخوردگی کودکان
تشخیص آسم در کودکان
تشخیص آسم در کودکان زیر شش سال ممکن است دشوار باشد زیرا کودکان به دلایل مختلفی ممکن است سرفه یا خس‌خس سینه داشته باشند.
در صورت داشتن شرایط زیر، فرزندتان را نزد یک پزشک ببرید:
- خس‌خس سینه‌ای که بیش از یک بار اتفاق می‌افتد – همراه با بیماری یا بدون بیماری
- سرفه‌های مداوم یا سرفه‌هایی که در شب بدتر می‌شوند
- نگران هرگونه مشکل تنفسی در کودک خود هستید
شرح علائم را یادداشت کنید تا با پزشک خود در میان بگذارید. این یادداشت می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- یک فیلم یا صدای ضبط شده از خس‌خس سینه کودک – می‌توانید از تلفن همراه خود استفاده کنید
- اینکه چه زمانی علائم رخ می‌دهد – مانند روز یا بدتر شدن آن‌ها در شب
- علائم تا چه حدی وخیم هستند و چند بار اتفاق می‌افتند
- تا چه مدت علائم باقی می‌مانند و آیا با گذشت زمان تغییر می‌کنند یا خیر
- آیا علائم بعد از ورزش، بازی یا بعد از عفونت (سرماخوردگی یا آنفولانزا) بدتر می‌شود
- آیا علائم بعد از قرار گرفتن در معرض حیوانات، گرده گل یا کپک بدتر می‌شود
پزشک از شما در مورد سابقه خانوادگی آسم، اگزما یا تب یونجه سؤال خواهد کرد.
در کودکان، پزشکان شدت آسم را بر اساس الگوی و دفعات علائم ارزیابی می‌کنند.
انجام آزمایش‌های عملکردی بر روی ریه (مانند اسپیرومتری) در کودکان زیر شش سال کاری دشوار است و بنابراین معمولاً از آن فقط برای تشخیص شدت بیماری در کودکان شش سال و بالاتر استفاده می‌شود.
توصیه می‌شود که کار تشخیص و مدیریت این بیماری در کودکان زیر ۱۲ ماه توسط یک متخصص اطفال یا متخصص بیماری‌های تنفسی در کودکان انجام شود. اگر نوزاد شما خس‌خس سینه دارد، پزشک باید شما را به یکی از این متخصصان ارجاع دهد.
درمان روزانه برای آسم در کودکان
اهداف اصلی در درمان روزانه‌ی آسم عبارت‌اند از:
- تحت کنترل قرار دادن علائم
- جلوگیری از بروز حملات آسمی
- ریه‌ها تا حد امکان سالم نگه داشته شود
- جلوگیری از لطمه خوردن به درس و بازی کودک به خاطر آسم
- کمک به کودکتان در داشتن و لذت بردن از یک زندگی سالم و فعال
پزشک به شما کمک خواهد کرد تا برنامه‌ای را برای کنترل و مدیریت آسم کودک خود (به نام Asthma Action Plan) در پیش بگیرید و داروهایی را تجویز خواهد کرد که به شما در این راه کمک می‌کنند.
داروهای آسم
تقریباً در همه افراد با مصرف داروی مناسب می‌توان بیماری آسم را به‌خوبی کنترل کرد. انواع عمده و اصلی داروهای آسم عبارت‌اند از:
- داروهای مسکنی که به سرعت برای شل شدن عضلات سفت شده‌ی اطراف مجاری تنفسی عمل می‌کنند – این همان دارویی است که هنگام کمک‌های اولیه برای حملات آسم استفاده می‌شود
- داروهای پیشگیری کننده‌ای که با کاهش تورم و مخاط داخل مجاری تنفسی، آرام آرام واکنش مجاری تنفسی را در برابر عوامل محرک کاهش می‌دهند – این داروها روزانه مصرف می‌شوند. (بسته به عامل محرک در بروز علائم آسم، برخی از کودکان ممکن است فقط در فصول خاصی به داروهای پیشگیرانه احتیاج داشته باشند – به عنوان مثال در فصل گرده‌افشانی گل‌ها یا در زمستان که دچار سرماخوردگی یا آنفولانزا می‌شوند. کودکان دیگر ممکن است در تمام طول سال به مصرف داروهای پیشگیری کننده نیاز داشته باشند.)
بهترین روش پزشکی این است که فقط کمترین دوز دارویی را که برای کنترل علائم آسم فرزندتان لازم است، به او دهید. پزشک میزان و مقدار مناسب برای کودکتان را به شما می‌گوید. هرگز دوز دارو را بدون صحبت با پزشک خود کاهش یا تغییر ندهید.
انواع مختلفی از داروهای آسم وجود دارد، اما آن‌ها اغلب به صورت استنشاقی (یا پاف کننده) هستند. از دکتر یا داروساز خود در مورد ایده‌های عملی برای ترغیب کودکتان به استفاده از داروهای آسم خود سؤال کنید.
اسپیسر و داروی آسم
برای همه افراد مبتلا به آسم، توصیه می‌شود که داروی استنشاقی آسم از طریق اسپیسر (ظرف مخصوص طراحی شده که به یک پاف کننده متصل می‌شود و دهانه‌ای دارد که داخل آن تنفس می‌کنند) مصرف شود.
استفاده از اسپیسر کمک می‌کند تا دارو به جایی که باید – به مجاری تنفسی کوچک در ریه‌ها – برود نه اینکه در آخر روی دهان، زبان و گلو کودک شما را پوشش دهد. استفاده از اسپیسر بسیار مؤثرتر از استفاده از یک پافر یا دمنده به تنهایی است.
نوزادان و کودکان ممکن است به یک اسپیسر با ماسک مخصوص صورت نیاز داشته باشند که داروهای آسم را به درستی و به‌طور مؤثر استنشاق کنند. این وسیله کاملاً در اطراف دهان و بینی کودک شما قرار می‌گیرد تا مطمئن شوید هیچ مقداری از داروها به بیرون نشت نمی‌کند. برای مشاوره و بررسی تکنیک کار با این وسیله با پزشک خود صحبت کنید.
عوارض جانبی داروی آسم
اگر نگران عوارض جانبی احتمالی ناشی از مصرف داروهای آسم هستید، با پزشک خود صحبت کنید. بدون صحبت با پزشک، دوره‌ای داروی کودک را قطع یا کاهش ندهید.
شایع‌ترین عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای استنشاقی آسم عبارت‌اند از:
- خشن شدن صدا
- درد دهان و گلو
- عفونت‌های قارچی گلو
استفاده از اسپیسر خطر شیوع این عوارض را کاهش می‌دهد، همچنین شستشوی دهان با آب (و غرغره کردن و تف کردن آن) بعد از استفاده از دستگاه استنشاقی این عوارض را کمتر می‌کند.
موارد اورژانسی آسم در کودکان
علائم حمله آسم می‌تواند بدتر شود و به یک مورد آسم اورژانسی تبدیل شود. برای آمادگی داشتن برای شرایط اورژانسی آسم، حتماً از پزشک کودکتان بخواهید که اقدامات مورد نیاز در چنین شرایطی را در یک برنامه اقدام برای آسم بنویسد.
نسخه‌ای از برنامه اقدام برای آسم فرزند خود را جایی در خانه نصب کنید که به راحتی در دسترس باشد و یک نسخه از آن را به هر کسی که از فرزند شما مراقبت می‌کند، از جمله در مدرسه، مهد کودک، پرستار و مراقب کودک، اعضای خانواده و دوستان بدهید. حتی شاید بهتر باشد از برنامه اقدام برای آسم کودکتان عکس بگیرید تا همیشه یک کپی همراه خود داشته باشید.
برنامه‌های اقدام برای آسم کودکان چیست؟
برنامه اقدام برای آسم، خلاصه‌ای مکتوب از مدیریت آسم در فرزند شما است. همه مبتلایان به آسم باید یک برنامه‌ی اقدام شخصی سازی شده توسط پزشک برای آسم خود داشته باشند.
برنامه اقدام برای آسم فرزندتان، موارد زیر را به شما می‌گوید:
- چگونه تشخیص دهیم که آسم کودک شما بدتر شده است یا حمله‌ای در حال شکل‌گیری است و اقدامات لازم برای مدیریت آن چیست
- علائم جدی که نشان دهنده نیاز به کمک فوری پزشکی است (همراه با اطلاعات اورژانسی در مورد اینکه در صورت حمله آسمی به کودک چه کاری باید انجام دهید)
- عوامل محرک برای حملات آسمی در فرزند شما
- نحوه مراقبت روزانه از کودک دچار آسم
حتماً از برنامه اقدام برای آسم کودکتان که توسط پزشک ارائه شده است، پیروی کنید.
علائم موارد اورژانسی آسم در کودکان
علائم اورژانسی آسم در مواردی است که کودک:
- نفس کشیدن برای او بسیار دشوار می‌شود یا نفس نمی‌کشد.
- قادر به راحت صحبت کردن نیست یا لب‌هایش آبی و کبود می‌شود.
- علائمی دارد که خیلی سریع بدتر می‌شوند.
- پوست بین دنده‌ها یا زیر گردن کودک بیش از حد کشیده شده است.
- با مصرف داروی مسکن استنشاقی، تسکین نمی‌یابد یا حتی علائم را کم نمی‌کند، یا دستگاه یا داروی استنشاق کننده او در دسترس نیست.
درمان موارد اورژانسی آسم در کودکان
حمله آسم می‌تواند به سرعت به یک وضعیت اضطراری آسم تبدیل شود، اما اگر سریع اقدام کنید، می‌توانید خطر بروز این اتفاق را کاهش دهید؛ بنابراین، اگر علائم حمله آسمی ظاهر شد، از برنامه اقدامی برای آسم فرزند خود پیروی کنید.
اگر کودک شما دچار حمله شدید آسمی شده است به‌طوری که ممکن است جان او به خطر بیافتد، با مرکز اورژانس تماس بگیرید تا آمبولانس بفرستند و سپس کمک‌های اولیه آسم را شروع کنید.
برای انجام کمک‌های اولیه آسم:
- کودک را به حالت صاف بنشانید.
- چهار پاف از داروی تسکین دهنده به او بدهید (در هر نوبت یک بار)، برای هر پاف، چهار بار نفس بکشد. در صورت موجود بودن، می‌توان از اسپیسر و ماسک استفاده کرد.
- چهار دقیقه صبر کنید – اگر کودک هنوز نمی‌تواند به‌طور طبیعی نفس بکشد، چهار پاف دیگر به او بدهید. با مرکز اورژانس تماس بگیرید تا آمبولانس بفرستند. به اپراتور بگویید که کودک در شرایط اضطراری آسم قرار دارد.
- هر چهار دقیقه تا رسیدن آمبولانس، دادن چهار پاف جداگانه از داروهای تسکین دهنده را که در هر بار چهار بار تنفس باید کرد، ادامه دهید.
