شپش سر کودکان چه شکلی است، از کجا می آید و درمان آن چیست؟

آیا به این فکر افتاده‌اید که شاید کودک شما شپش داشته باشد؟ آیا سر او خارش دارد یا از مدرسه پیامی به شما رسیده است که مشکل شپش‌ در حال گسترش در مدرسه است؟ در این صورت وقت آن رسیده که سر فرزند خود را به خوبی بررسی کنید.

اکثر والدین از این فکر که فرزندشان ممکن است شپش سر داشته باشد، وحشت دارند. اما این که بتوانید شپش سر فرزند خود را تشخیص دهید به شما این امکان را می‌دهد که در اسرع وقت از شر آنها خلاص شوید. همچنین می‌توانید زنجیره انتقال شپش بین کودکان را هر چه سریعتر قطع کنید تا دیگران به این مشکل دچار نشوند. شپش سر اغلب باعث خارش می‌شود، بنابراین اگر می‌بینید که فرزند شما مدام سر خود را می‌خاراند (خصوصاً پشت سر)، لازم است وضعیت سر او را بررسی کنید تا ببینید شپش دارد یا خیر.

[sv slug=”alert”]برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ی تشخیص و درمان شپش سر در کودکان و یا برای رزرو نوبت در مطب دکتر نسرین السادات دوامی متخصص نوزادان و کودکان، ا شماره تلفن‌های ۰۳۱۳۳۵۰۱۸۹ تماس حاصل فرمایید و یا جها مشاوره آنلاین به شماره ۰۹۰۵۸۳۵۳۶۳۴ پیام دهید .[sv slug=”alert1″]

شپش سر چیست؟

شپش سر حشره کوچکی به اندازه یک دانه کنجد است (طول ۲-۳ میلی‌متر). بدن آنها معمولاً کرمی یا خاکستری کم‌رنگ است. البته گاهی ممکن است رنگ آنها متفاوت باشد. شپش سر از مقدار کمی از خون موجود در پوست سر تغذیه می‌کند. آنها معمولاً می‌توانند ۱ تا ۲ روز بدون خوردن غذا زنده بمانند.

شپش تخم می‌گذارد و تخم‌های خود را به موهای سر و در نزدیکی پوست سر می‌چسباند. به تخم شپش‌ها و پوسته ی آنها اصطلاحاً نیت (Nit) گفته می‌شود. این تخم‌ها بیضی شکل و به اندازه یک گره در نخ خیاطی (۰.۸ میلی متر طول و ۰.۳ میلی متر عرض) هستند و معمولاً زرد کم‌رنگ یا سفید هستند. در برخی موارد در صورتی که رنگ موی کودک بلوند باشد، تخم‌ها در موهای کودک استتار می‌شوند و دیدن آنها سخت می‌شود. در موارد دیگر نیز ممکن است این تخم‌ها با شوره‌ی سر اشتباه گرفته شوند. تخم‌ها توسط ماده‌ای چسبناک به موها متصل می‌شوند که آنها را محکم در جای خود نگه می‌دارد. پس از خروج شپش از درون تخم‌ها، پوسته‌ی خالی تخم همچنان روی ساقه مو می‌مانند.

​سیکل زندگی شپش‌های سر چگونه است؟

هر یک از شپش‌های سر حدود ۲۸ روز زنده می‌مانند. آنها در ۳ مرحله رشد می‌کنند: تخم (که به آن نیت نیز گفته می‌شود)، لارو یا شفیره و شپش بالغ.

• تخم شپش یا نیت: تخم ‌ها در مدت ۶ تا ۹ روز باز می‌شوند و لارو شپش از درون آنها بیرون می‌آید. تخم‌ها معمولاً در فاصله ۴ تا ۶ میلی‌متری پوست سر یافت می‌شوند و اگر در فاصله دورتر باشند، زنده نمی‌مانند.
• لارو یا شفیره: لارو یا شفیره به لحاظ ظاهری شبیه شپش بالغ است اما بسیار کوچکتر است (به اندازه نوک سنجاق (۱.۵ میلی متر)). لارو‌ها پس از گذشت ۷ روز از بیرون آمدن از تخم، بالغ می‌شوند.
• شپش بالغ: شپش‌های بالغ می‌توانند بسیارسریع تکثیر شوند و هر شپش می‌تواند تا ۱۰ تخم در روز بگذارد. فقط حدود ۱۲ تا ۱۴ روز طول می‌کشد تا تخم‌هایی که شپش گذاشته‌اند، بیرون آمده و بالغ شوند.

اگر شپش سر درمان نشود، این چرخه هر ۳ هفته یکبار تکرار می‌شود.

شپش سر چقدر شایع است؟

شپش سر بیشتر در کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی شایع است. سالانه میلیون‌ها کودک در سنینی که به مدرسه میروند، به شپش سر مبتلا می‌شوند. با این حال ابتلا به شپش سر در هر سنی امکان دارد. شپش سر در همه کشور‌های جهان وجود دارد.

چگونه از منتشر شدن شپش سر جلوگیری کنیم؟

شپش سر نوعی حشره‌ی خزنده است. آنها نمی‌توانند پرش کنند یا به پرواز دربیایند؛ بنابراین راه اصلی انتشار شپش سر، تماس نزدیک و طولانی مدت سر شخص مبتلا با سر فرد دیگر است. احتمال پخش شدن شپش سر با مواردی مانند برس، شانه و کلاه بسیار کم است.

علائم شپش سر در کودکان چیست؟

خارش سر در مناطقی که شپش سر وجود دارد شایع‌ترین و بارزترین علامت است. البته خارش سر زمانی شروع می‌شود که شپش روی پوست سر قرار بگیرد و پوست سر نسبت به بزاق شپش حساس شود که این موضوع معمولاً ۴ تا ۶ هفته زمان می‌برد. خارش ناشی از شپش ممکن است هفته‌ها طول بکشد و حتی پس از درمان کامل شپش نیز تا مدتی ادامه داشته باشد.

چگونه وجود شپش سر را تشخیص دهیم؟

توصیه می‌شود سر کودک خود را به طور منظم چک کنید تا بتوانید شپش سر را به موقع تشخیص داده و قبل از تکثیر و زیاد شدن شپش‌ها در سر کودک، آنها را درمان کنید. برای چک کردن سر کودک بدین صورت عمل کنید:

• فرزند خود را در اتاقی با نور زیاد بنشانید.
• لای موها را جدا کنید و بین آنها را نگاه کنید.
• به دنبال شپش‌های در حال خزیدن یا تخم آنها در نزدیکی پوست سر باشید. نواحی مختلف پوست سر فرزند خود را چک کنید.
• به خاطر داشته باشید که یافتن شپش زنده و بالغ به سختی امکان پذیر است. آنها از نور اجتناب می‌کنند و زمانی که موها را کنار می‌زنید، سریع حرکت می‌کنند.
• تخم‌های شپش شبیه لکه‌های کوچک سفید یا زرد یا قهوه ای روشن هستند که محکم به موهای نزدیک پوست سر متصل شده اند. راحت‌ترین مکان برای یافتن آنها خط موی پشت گردن یا پشت گوش است. ممکن است شما تخم شپش‌ها را با موارد دیگر مانند شوره، ذرات خاک یا قطرات اسپری مو اشتباه بگیرید. راه تشخیص تفاوتِ تخم شپش با سایر موارد این است که تخم شپش محکم به مو وصل شده، در حالی که شوره، خاک یا سایر ذرات اینطور نیستند.
• برای جستجوی قسمت به قسمت موها می‌توانید از یک شانه دندانه ریز استفاده کنید.

روش شانه کردن برای بیرون کردن شپش چگونه است؟

شانه مخصوص ضد شپش به دو منظور کاربرد دارد: برای بررسی موها و تشخیص وجود تخم شپش یا شپش در سر و برای خارج کردن تخم، پوسته ی تخم و شپش‌های مرده از سر پس از درمان کامل شپش. توجه داشته باشید که روش شانه کردن به تنهایی برای از بین بردن شپش سر کمکی نمی‌کند.

نحوه استفاده از شانه ی مخصوص (شانه ضد شپش) برای بیرون کردن شپش بدین صورت است:

• مرحله ۱: موهای فرزند خود را خیس کنید.
• مرحله ۲: از یک شانه با دندانه ریز استفاده کنید و موهای فرزند خود را به قسمتهای کوچک تقسیم‌بندی کنید.
• مرحله ۳: هر قسمت را جداگانه بردارید و با شانه مخصوص ضد شپش شانه بزنید. بعد از هر بار کشیدن شانه روی موها، شانه رو روی یک دستمال مرطوب پاک کنید و هر بار پس از شانه زدن، هم پوست سر، هم شانه و هم دستمال را با دقت بررسی کنید.
• مرحله ۴: مراحل ۲ و ۳ را تکرار کنید تا تمام موهای کودک خود را شانه کنید.

شپش سر چگونه درمان می‌شود؟

قبل از هرگونه اقدام برای درمان شپش سر، ابتدا با پزشک کودک خود مشورت کنید. مؤثرترین روش برای درمان شپش سر، داروی شپش سر است. پس از هر بار اعمال دارو هر دو الی سه روز، موها را به روش گفته شده در بالا شانه کنید. این کار را باید به مدت ۲ الی ۳ هفته ادامه دهید تا تمام تخم‌های چسبیده به موها حذف شوند.

از داروهای ضد شپش سر فقط در مواردی باید استفاده کنید که مطمئن هستید فرزند شما دارای شپش سر زنده است. به خاطر داشته باشید که قبل از استفاده از هرگونه داروی شپش سر، با پزشک فرزند خود مشورت کنید. استفاده از داروی شپش سر باید با ملاحظات ایمنی خاصی انجام شود. رعایت این نکات و ملاحظات ایمنی برای حفظ سلامت فرزند شما بسیار مهم است.

ملاحظات و نکات ایمنی در درمان شپش

• دستورالعمل‌های روی بسته‌بندی دارو را مطالعه کرده و دقیقاً همانطور که نوشته شده دنبال کنید.
• هرگز اجازه ندهید کودکان خودشان دارو را استفاده کنند. دارو باید توسط بزرگسالان اعمال شود.
• بدون مشورت با پزشک، از دارو برای کودک زیر دو سال استفاده نکنید.
• در صورتی که باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید چه برای مصرف دارو برای خودتان و چه برای اعمال دارو روی سر کودکتان، حتماً باید از قبل با پزشک مشورت کنید.
• همیشه برای اعمال دارو روی سر از روشویی یا سینک استفاده کنید و هرگز دارو را موقع استحمام و دوش گرفتن استفاده نکنید. این کار باعث می‌شود که شپش‌ها به سایر نواحی بدن بروند. سر کودک را داخل روشویی یا سینک قرار دهید و سپس دارو را اعمال کنید. برای شستن دارو از آب گرم (و نه داغ) استفاده کنید.
• هرگز روی سر کودک کیسه پلاستیکی قرار ندهید.
• هرگز کودک را در حالی که دارو روی موهایش قرار دارد، تنها نگذارید.
• دارو را در یک کابینت قفل‌دار و دور از دید و دسترس کودکان نگهداری کنید.
• قبل از شروع نوبت درمانی دوم یا سوم با پزشک کودک خود مشورت کنید. بسته به نوع دارو ممکن است کودک شما ۷ تا ۹ یا ۹ تا ۱۰ روز پس از اولین درمان به درمان مجدد نیاز داشته باشد.
• در صورتی که درمان اولیه در از بین بردن شپش مؤثر نبود و یا در صورت داشتن هرگونه سؤال یا نگرانی حتماً با پزشک کودک خود صحبت کنید.

هشدار: هرگز از محصولات خطرناک مانند بنزین یا نفت سفید یا داروهای ساخته شده برای حیوانات استفاده نکنید! همچنین، از روش‌های معرفی شده تحت عنوان درمانِ خانگی مانند ژله نفت، سس مایونز، مارگارین، روغن‌های گیاهی یا روغن زیتون استفاده نکنید. هیچ مطالعه ی علمی تا کنون مؤثر بودن این روش‌ها را اثبات نکرده است.

نکاتی برای پیشگیری از شپش سر

از این نکات کاربردی برای جلوگیری از بروز شپش سر در فرزند خود استفاده کنید:

• به کودکان خود را بیاموزید که از به اشتراک گذاشتن اشیایی مانند برس مو، شانه، کلاه، روسری، حوله، بالش، کیسه خواب و سایر لوازمی که با سر کودک در تماس است، خودداری کنند.
• به فرزندان خود بیاموزید که هنگامی که به مدرسه می‌رسند کت‌ها و کلاه‌های خود را روی یک قلاب جداگانه یا محل دیگری جدا آویزان کنند و آنها را با لباس سایر همکلاسی‌ها یکجا روی هم نیاندازند.
• مرتباً وسایلی را که سر فرزند شما با آنها در تماس است و این وسایل با سر سایر کودکان نیز درتماس است، تمیز کنید. به عنوان مثال می‌توان به صندلی ماشین‌، بالش و هدفون اشاره کرد.
• تصاویر شپش سر را در اینتزنت مشاهده کنید تا هنگام چک کردن موهای سر کودکتان دقیقاً بدانید باید به دنبال چه چیزی باشید. هم تصاویر تخم و هم تصاویر لارو و شپش بالغ را نگاه کنید.
• حداقل هفته ای یکبار سر کودک خود را چک کنید تا مطمئن شوید دچار شپش نشده است. هر چند شپش سر ممکن است در هر ناحیه از سر باشد اما احتمال وجود آن در پشت سر و خصوصاً در پشت گوش‌ها و نزدیک گردن بیشتر است. موهای کودک خود را با شامپو معمولی و نرم‌کننده‌ی مو بشویید. با استفاده از نرم‌کننده‌ی مو، شانه کردن موهای کودک بسیار راحت تر است. موهای کودک خود را در حالی که هنوز مرطوب است بررسی کنید.
• علائم شپش سر را بشناسید. این علائم شامل خارش پوست سر و برآمدگی‌ها یا زخم‌های کوچک قرمز رنگ در پشت گردن و پوست سر کودک می‌شود. اگر کودک شما دچار شپش سر شده و باید درمان شود، نگران نشوید و مطمئن باشید این مشکل برطرف می‌شود.
• تمام این مراحل پیشگیری از شپش سر را قبل و بعد از رویدادهایی مانند اردوهای مدرسه و سفر علمی و مانند آن انجام دهید.
• در نظر داشته باشید که کوتاه نگه داشتن موهای کودکتان یا بستن دم‌اسبی از شپش سر جلوگیری نمی‌کند. شامپوهای مخصوص، نرم‌کننده‌ها یا اسپری مو نیز تأثیری ندارد. اگر فرزند شما در حال حاضر مشکل شپش سر ندارد باید از استفاده از محصولات مضر و شیمیایی خودداری کنید چرا که این کار لزومی ندارد.
• در صورت گزارشِ ابتلا به شپش سر در مدرسه، گوش به زنگ باشید و موهای سر کودک خود را مرتباً چک کنید.