دیابت یک بیماری مزمن است که می‌تواند در هر سنی حتی در اولین سال‌های زندگی کودک ظاهر شود. گاهی اوقات، تشخیص این بیماری در نوزادان و کودکان خردسال به تأخیر می‌افتد، زیرا علائم دیابت شبیه علائمی از بیماری‌های دیگر است. شایع‌ترین علائم دیابت در کودکان نوپا شامل افزایش تشنگی و تکرر ادرار یا افزایش میزان ادرار است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد علائم دیابت و چگونگی تشخیص دیابت در کودکان و همچنین درمان‌هایی که ممکن است برای این بیماران موجود باشد و اینکه چه کارهایی می‌توانید روزانه برای مدیریت دیابت در کودک نوپای خود انجام دهید، ادامه مطلب را بخوانید.
دیابت چیست؟
دیابت اصطلاح رایجی برای مرض قند است که نوعی اختلال متابولیکی می‌باشد که بر نحوه مصرف قند خون در بدن (که به آن گلوکز خون یا گلوکز نیز گفته می‌شود) تأثیر می‌گذارد.
قند خون منبع تأمین انرژی برای سلول‌های بدن است. این قند انرژی لازم را به بافت‌ها، عضلات و اندام‌ها از جمله مغز می‌رساند. هنگام غذا خوردن، مواد مغذی مصرفی مانند پروتئین، چربی و کربوهیدرات‌ها به گلوکز تجزیه شده و به سوختی برای بدن تبدیل می‌شود.
وقتی کسی دچار دیابت می‌شود، بدن او انسولین کافی تولید نمی‌کند؛ انسولین هورمونی است که گلوکز موجود در خون را به سلول‌ها منتقل می‌کند. انسولین توسط لوزالمعده، اندامی که در پشت معده قرار دارد، تولید می‌شود. وقتی لوزالمعده به اندازه کافی این هورمون را تولید نکند، قند خون نمی‌تواند به سلول‌ها برسد یا به درستی مصرف شود. وقتی که قند در خون باقی می‌ماند، این منجر به افزایش سطح قند خون می‌شود. وقتی سطح قند خون برای مدت زمان طولانی بالا باشد، می‌تواند مشکلاتی را در سلامتی فرد ایجاد کند.
اگرچه دیابت قابل درمان نیست، اما می‌توان آن را مدیریت کرد. اگر کودک نوپای شما به این بیماری مبتلا شود، اقدامات خاصی برای مدیریت آن وجود دارد و کودک شما می‌تواند از زندگی سالم و کاملی برخوردار باشد.
انواع دیابت در کودکان
دو نوع دیابت در کودکان وجود دارد: دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲. این دو نوع تفاوت‌هایی با هم دارند:
دیابت نوع ۱ در کودکان
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، انسولین کمی در بدن آن‌ها تولید می‌شود یا اینکه اصلاً انسولین در بدن خود ندارند. هنگامی که فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ غذا می‌خورد، سطح گلوکز خون او به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. این عارضه را گاهی اوقات هایپرگلیسمی می‌نامند.
در دیابت نوع ۱، سلول‌ها برای تأمین انرژی خود از مواد مغذی موجود در غذا استفاده نمی‌کنند و قند فقط در خون باقی می‌ماند. از آنجا که سلول‌ها نمی‌توانند سوخت خود را دریافت کنند، آن‌ها فکر می‌کنند که گرسنه هستند که کبد را تحریک می‌کنند که با تولید حتی میزان بیشتری قند از ذخایر چربی و پروتئین بدن، واکنش نشان دهد.
این به یک چرخه معیوب تبدیل می‌شود، زیرا بدون انسولین بدن نمی‌تواند از گلوکز اضافی استفاده کند و در واقع مقدار بیشتری تولید می‌کند. دیابت نوع ۱ می‌تواند باعث کاهش وزن و ضعف بدن شود. اگر یک کودک نوپا مبتلا به بیماری دیابت تشخیص داده شود، به احتمال زیاد بیماری او از این نوع دیابت است.
دیابت نوع ۲ در کودکان
در کودکان و بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۲، لوزالمعده قادر به تولید انسولین است، اما بدن آن‌طور که باید به آن پاسخ نمی‌دهد. در دیابت نوع ۲، گلوکز موجود در خون قادر به ورود به سلول‌ها نیست و نمی‌تواند انرژی مورد نیاز سلول‌ها را تأمین کند – این مسئله تحت عنوان مقاومت به انسولین نیز شناخته می‌شود – بنابراین قند در جریان خون انباشته می‌شود. پس از مدتی لوزالمعده برای تولید انسولین، بیشتر کار می‌کند اما این کار زیاد می‌تواند این اندام را تحت فشار قرار دهد و برای تولید انسولین کافی تلاش می‌کند تا قند خون را در سطح سالم نگه دارد. این نوع دیابت بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود، اما برخی از کودکان و نوجوانان نیز می‌توانند به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند که اغلب با چاقی همراه است.
ممکن است اصطلاح پیش دیابت را نیز شنیده باشید که به معنی داشتن سطوح قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما به اندازه‌ای بالا نیست که بتواند به عنوان دیابت نوع ۲ محسوب شود.
پیش دیابت می‌تواند به دیابت نوع ۲ تبدیل شود. البته این نوع کمی امیدوار کننده است، زیرا تغییر در رژیم غذایی و سطح فعالیت، همراه با رسیدن به وزنی سالم و حفظ این وزن، می‌تواند به کودک مبتلا به دیابت کمک کند تا از ابتلا به دیابت نوع ۲ جلوگیری کند. ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی، ممکن است حتی سطح قند خون کودکان را به حالت طبیعی برگرداند.
چه عواملی باعث بروز دیابت در کودکان می‌شوند؟
علت یا علت‌های بروز دیابت در اطفال و کودکان نوپا ناشناخته است. اگرچه، متخصصان نظریه‌هایی را مطرح و عوامل خطری را برای هر دو نوع دیابت شناسایی کرده‌اند:
- دیابت نوع ۱. این نوع دیابت معمولاً در افرادی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن آن‌ها که معمولاً با ویروس‌ها و باکتری‌های مضر مبارزه می‌کند، سلول‌های تولید کننده انسولین در لوزالمعده را از بین می‌برد. گرچه دلیل این اتفاق به خوبی درک نشده است، اما متخصصان معتقدند که عوامل ژنتیکی یا عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض ویروس‌هایی که این واکنش خود ایمنی را تحریک می‌کنند، می‌توانند مسئول بروز این مشکل باشند.
دیابت نوع ۲. دیابت نوع ۲ بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود – با افزایش سن خطر بروز آن افزایش می‌یابد – اما ممکن است در کودکان نیز ظاهر شود. این نوع دیابت با سابقه خانوادگی و ژنتیک ارتباط دارد، اما داشتن سبک زندگی بی‌تحرک و چربی اضافی بدن، به ویژه در ناحیه شکم، نیز می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد.
علائم هشدار دهنده دیابت در کودکان چیست؟
برخی از علائم دیابت شبیه به علائمی هستند که می‌توانند در زندگی روزمره اتفاق بیفتند – مانند افزایش تشنگی در یک روز گرم. اگرچه در صورتی که هرکدام از این علائم هشدار دهنده دیابت را در کودک نوپای خود مشاهده کردید، بهترین کار مراجعه به پزشک است که می‌تواند بیماری دیابت را در کودکتان رد کند یا تشخیص دهد:
- افزایش تشنگی یا کمبود آب بدن. گلوکز اضافی موجود در جریان خون، مایعات را از بافت‌ها می‌کشد و این می‌تواند باعث افزایش تشنگی یا کم‌آبی بدن شود. اگرچه وقتی کودک نوپای شما آب بیشتری می‌خواهد، ممکن است دلایل طبیعی زیادی داشته باشد، از جمله گرم بودن هوا یا تحرک داشتن بیشتر، اما افزایش تشنگی گاهی می‌تواند نشانه‌ای از دیابت باشد، به‌خصوص اگر تشنگی او برای طولانی مدت یا با علائم دیگری همراه باشد.
- تکرر یا افزایش ادرار. ممکن است متوجه شوید که بیش از حد معمول پوشک کودکتان را عوض می‌کنید، یا اگر کودک شما توالت رفتن را یاد گرفته است، ممکن است مکرر شب‌ادراری داشته باشد یا متوجه شوید که کودک نوپا شما نیاز به دفع ادرار در دفعات بیشتری دارد.
- کاهش وزن. کودک نوپای شما ممکن است اشتهای بیشتری از خود نشان می‌دهد و بیشتر غذا بخورد اما همچنان وزن کم کند، یا اینکه دائماً در حال از دست دادن اشتها بوده و در نتیجه دچار کاهش وزن شده است. کاهش اشتها، از علائم شایع‌تر دیابت در کودکان خردسال است.
- بثورات شدید پوستی ناشی از پوشک. اگرچه شکل شدیدتر بثورات ناشی از بستن پوشک می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد (مانند آلرژی غذایی یا عفونت مخمر)، اما اگر این بثورات پوستی به درمانی مانند تعویض مکرر پوشک یا استفاده از یک کرم مخصوص سوختگی پا پاسخ ندهد، می‌تواند نشانه دیابت باشد.
- خستگی یا بی‌حالی که علت قابل توجیهی ندارد. ممکن است متوجه شوید که کودک کوچک شما بدون هیچ دلیل مشخصی همیشه خستگی غیرمعمولی دارد. این خستگی ناشی از عدم دریافت انرژی کافی سلول‌های بدن به شکل قند خون است.
- استفراغ دائم. به‌خصوص اگر با خواب آلودگی یا ضعف در کودک همراه باشد.
- تاری دید. قند خون بالا می‌تواند مایعات موجود در عدسی چشم کودک را بیرون بکشد که این مسئله می‌تواند در تمرکز دید مشکل ایجاد کند. اگر فرزند شما برای مثال از دید خوب نداشتن خود شکایت دارد، به پزشک اطفال اطلاع دهید زیرا این عارضه می‌تواند نشانه هشدار دهنده‌ای برای بیماری دیابت باشد.
- زخم‌ها و بریدگی‌هایی که ترمیم آن‌ها بیش از حد معمول طول می‌کشد.
چگونه دیابت در کودکان تشخیص داده می‌شود؟
اگر پزشک کودک شما به دیابت او مشکوک باشد، ممکن است آزمایش بررسی سطح گلوکز خون را برای کودکان نوپای شما توصیه کند. در اینجا به چند آزمایش متداول اشاره شده است که پزشکان برای تشخیص دیابت در کودکان انجام می‌دهند
- آزمایش قند خون تصادفی. آزمایش خون تصادفی برای اندازه‌گیری سطح گلوکز انجام می‌شود.
- آزمایش خون هموگلوبین گلیسیته (A1C). این آزمایش درصد گلوکز چسبیده به هموگلوبین، یک پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون را که حامل اکسیژن است، اندازه‌گیری می‌کند.
- آزمایش قند خون ناشتا. برای این آزمایش، یک نمونه خون پس از یک شب بدون خوردن و آشامیدن (ناشتا) گرفته می‌شود.
- تست تحمل گلوکز خوراکی. اگر پزشک به دیابت نوع ۲ مشکوک باشد، ممکن است آزمایش تحمل گلوکز خوراکی را توصیه کند. اولین آزمایش خون پس از هشت ساعت یا یک شب به صورت ناشتا انجام می‌شود. سپس به کودک یک محلول شیرین داده می‌شود و طی چند ساعت بعدی، چندین بار سطح قند خون او از طریق آزمایش خون بررسی می‌شود.
پزشک اطفال مراحل آزمایش را برایتان توضیح می‌دهد و نتایج آن را با شما مرور می‌کند.
آیا راهی برای درمان دیابت در کودکان وجود دارد؟
اگر جواب آزمایش‌های تشخیصی برای دیابت مثبت شود، می‌توان درمان را بلافاصله شروع کرد.
ممکن است یک تیم درمانی دیابت برای کودک شما اختصاص داده شود – از جمله پزشک، متخصص تغذیه و مدرس دیابت (مسئول آموزش در امر کنترل قند خون) – که با شما همکاری نزدیک می‌کنند تا سطح قند خون کودک نوپای خود را در حد نرمال نگه دارید. اگرچه هیچ درمانی برای دیابت وجود ندارد اما با درمان و مراقبت مداوم، کودک شما می‌تواند زندگی عادی داشته باشد. درمان این بیماری بستگی به این دارد که کودک نوپای شما دیابت نوع ۱ دارد یا نوع ۲، اما برنامه درمانی به طور کلی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کنترل قند خون. باید سطح قند خون کودک نوپای خود را به طور مکرر، برای نوع ۱، حداقل ۴ بار در روز چک کنید. این تست به شما کمک می‌کند مطمئن شوید که سطح قند خون کودک شما در محدوده‌ی مطلوبی قرار دارد. پزشک به شما می‌گوید که این محدوده باید چقدر باشد زیرا با رشد کودک تغییر خواهد کرد.
- دریافت انسولین. اگر کودک نوپای شما دیابت نوع ۱ دارد، درمان مادام‌العمر او با انسولین ضروری است. برخی بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ نیز به انسولین نیاز دارند. انسولین غالباً به صورت تزریقی تجویز می‌شود اما گاهی از طریق پمپ نیز داده می‌شود. پزشک اطفال به شما نحوه تزریق یا استفاده از پمپ را نشان می‌دهد و هنگامی که کودک شما به اندازه کافی بزرگ شد، می‌تواند به او یاد دهد که چگونه این کار را برای خودش انجام دهد.
- یک رژیم غذایی سالم. غذای سالم خوردن و زمان‌بندی مناسب برای وعده‌های غذایی، بخش عمده‌ای از برنامه‌های درمانی دیابت است و پزشک یا مشاور تغذیه‌ی کودک شما، برنامه‌ای متناسب با نیازهای کودکتان را ارائه می‌دهد تا از آن پیروی کنید.
- ورزش منظم. کودک خود را تشویق کنید که حداقل یک ساعت در روز فعالیت بدنی داشته باشد. شما نیز می‌توانید در این فعالیت شرکت داشته باشید و حتی آن را جزئی از برنامه خانوادگی خود کنید – روش‌های زیادی برای انجام این کار وجود دارد. بیرون بروید و با هم توپ بازی کنید، خانوادگی به پیاده‌روی بروید، گرگم به هوا بازی کنید یا روی ترامپولین بپرید.
- محاسبه کربوهیدرات‌ها. اگر کودک نوپای شما به دیابت نوع ۱ مبتلا است، پزشک یا مشاور تغذیه‌ی کودک شما نحوه محاسبه مقدار کربوهیدرات موجود در غذاها را توضیح می‌دهد، بنابراین می‌توان دوز انسولین وی را به طور دقیق محاسبه کرد.
- دارو. برای کودکان مبتلا به دیابت نوع ۲ ممکن است داروهایی مانند متفورمین تجویز شود که میزان قند خونی را که کبد در جریان خون آزاد می‌کند کاهش می‌دهد، یا داروی لیراگلوتاید که به صورت تزریقی تجویز می‌شود و باعث می‌شود لوزالمعده بعد از هر وعده‌ی غذایی، انسولین بیشتری آزاد کند.
آیا می‌توان از دیابت پیشگیری کرد؟
در حال حاضر هیچ استراتژی پیشگیری شناخته شده‌ای برای مقابله با دیابت نوع ۱ وجود ندارد، اما گاهی اوقات با انتخاب سبک زندگی سالم می‌توان از دیابت نوع ۲ جلوگیری کرد.
اگر شما سابقه خانوادگی برای ابتلا به دیابت نوع ۱ دارید، علائم دیابت را در کودک نوپای خود مشاهده می‌کنید، یا اینکه اگر کودک شما مبتلا به دیابت نوع ۱ تشخیص داده شده است، می‌توانید از طریق روش‌های زیر، از بروز عوارض ناشی از آن جلوگیری کنید:
- به کودک خود کمک کنید که تا حد امکان سطح قند خون خود را حفظ کند.
- به کودک نوپای خود کمک کنید که بتواند از یک رژیم غذایی سالم پیروی کند.
- کودک نوپای خود را تشویق کنید تا تحرک داشته باشد.
- ویزیت‌های منظم با پزشک یا متخصص دیابت کودک (متخصص غدد) را سر وقت انجام دهید.
با انتخاب شیوه زندگی مناسب می‌توان از دیابت نوع ۲ پیشگیری کرد، بنابراین کودک نوپای خود را از سنین پایین به داشتن عادت‌های سالم تشویق کنید:
- خوردن وعده‌های غذایی و میان وعده‌های سالم. طیف وسیعی از غذاهای مغذی را به کودک خود بدهید که بیشتر شامل میوه‌ها، سبزی‌ها، منابع کم پروتئین و لبنیات و غلات کامل باشند و از دادن شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های قندی، غذاهای پرکالری و غذاهای پرچرب به کودک پرهیز کنید.
- کودک نوپای خود را پرتحرک و فعال نگه دارید. سعی کنید کودک نوپای خود را تشویق کنید که حداقل ۶۰ دقیقه در روز فعالیت و تحرک داشته باشد- تحرک داشتن را برای او به یک سرگرمی تبدیل کنید و حتی می‌توانید با هم این کار را انجام دهید. تناسب اندام و تحرک در کنار هم می‌تواند فواید زیادی را برای سلامتی شما نیز داشته باشد.
