اینکه تعداد بیماران دیابتی روز به روز به طور قابل‌توجهی در سراسر جهان افزایش می‌یابد، خبری بسیار تکان‌دهنده است؛ و متأسفانه کودکان و نوزادان نیز از این قاعده مستثنا نیستند. بیماری دیابت، کودکان را در هر سنی تحت تأثیر قرار داده و آمار ابتلا به دیابت در بین کودکان بسیار بالا رفته است. دیابت یک بیماری مزمن است که نیاز به نظارت و کنترل دقیق در طول زندگی کودک دارد. با این وجود، با داشتن برخی از اطلاعات مفید، شما به عنوان یک مادر می‌توانید حیاتی‌ترین شریک و همراه زندگی فرزندتان در زمینه‌ی راه و روش زندگی کردن با این بیماری و مدیریت صحیح آن شوید.
[sv slug=”alert”]برای دریافت مشاوره درباره‌‌ی دیابت در کودکان و نوزادان و یا برای رزرو نوبت در مطب دکتر نسرین السادات دوامی متخصص کودکان و نوزادان با شماره تلفن ۰۳۱۳۳۳۵۰۱۸۹ تماس حاصل فرمایید.[sv slug=”alert1″]
دیابت در کودکان و نوزادان چگونه است؟
قند موجود در غذایی که می‌خوریم در بدن به گلوکز تبدیل می‌شود و خون این گلوکز را به سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌های مختلف بدن مانند مغز می‌رساند. گلوکز منبع مهمی از انرژی برای سلول‌های بدن است. اگرچه، افزایش سطح گلوکز در خون می‌تواند به سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌ها آسیب می‌رساند. هورمون انسولین تولید شده توسط لوزالمعده در تنظیم سطح قند خون نقش بسزایی دارد. دیابت زمانی رخ می‌دهد که توانایی بدن برای رساندن انسولین یا واکنش به هورمون انسولین از کار افتاده باشد و این امر باعث افزایش سطح گلوکز در خون شود.
انواع دیابت
سه نوع دیابت در کودکان و نوزادان وجود دارد:
دیابت نوع ۱ (دیابت وابسته به انسولین یا دیابت نوجوان)
این نوعی از دیابت است که بیشتر در بین کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود. دیابت نوع ۱ زمانی اتفاق می‌افتد که پانکراس قادر به تولید انسولین نباشد. از آنجا که انسولینی وجود ندارد، سلول‌ها قادر به جذب قند خون و تبدیل آن به انرژی مورد نیاز بدن نیستند. این امر منجر به افزایش سطح قند خون می‌شود.
دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ در میان کودکان و نوزادان چندان شایع نیست. البته اخیراً تعداد کودکان مبتلا به دیابت نوع ۲ رو به افزایش رفته است. در این نوع از دیابت، اگرچه لوزالمعده هنوز انسولین می‌سازد، اما تولید آن برای تأمین نیاز بسیار کند خواهد شد یا بدن به انسولین مقاومت نشان می‌دهد.
پیش دیابت
پیش دیابت در کودکان و نوزادان وضعیتی است که در آن سطح قند خون بالا است اما به اندازه‌ای بالا نیست که بتوان آن را به عنوان بیماری دیابت تشخیص داد. اگر بیماری پیش دیابت کنترل شود، می‌توان شروع دیابت نوع ۱ یا ۲ را در کودکان به تأخیر انداخت.
در بسیاری از مواقع والدین و پزشک علائم پیش دیابت و دیابت را سرسری می‌گیرند، در صورتی که می‌تواند باعث پیچیدگی بیشتر اوضاع شود. این امر می‌تواند منجر به بیماری به نام کتواسیدوز دیابتی (DKA) شود، این مشکل علت شایع مرگ و میر در کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ می‌باشد.
چه عواملی باعث بروز دیابت در کودکان و نوزادان می‌شود؟
در اینجا برخی از دلایل دیابت در کودکان و نوزادان ذکر شده است:
- ژنتیک– گفته شده است که ژن‌ها باعث بروز بیماری دیابت در کودکان و نوزادان می‌شوند. این یک بیماری ژنتیکی است که می‌تواند از والدین یا اجداد به کودکان منتقل شود؛ اما فقط دریافت ژن‌های بیماری دیابت، معمولاً برای بروز دیابت نوع ۱ کافی نیست. به احتمال زیاد کودک برای ابتلا به دیابت نوع ۱ حتماً در معرض برخی ویروس‌ها قرار می‌گیرد.
- سبک زندگی ناسالم، عادات غذایی نامناسب و داشتن فعالیت کم در فضای باز می‌تواند دلیل اصلی مقاومت بدن به انسولین باشد که منجر به بروز دیابت نوع ۲ در کودکان می‌شود.
- هنگامی که نوزادان حتی قبل از رسیدن به ۳ ماهگی از غلات برنج یا گلوتن تغذیه می‌کنند، این امر ممکن است منجر به دیابت در کودکان شود. قبل از انتخاب هر نوع غذایی برای کودک باید با پزشک مشورت کنید، زیرا غذاهای زیادی وجود دارد که برای سلامتی کودک مفید نیستند. حتماً مواد پشت جعبه غذای کودک را مطالعه کنید تا مطمئن شوید که با چیزی که شنیده‌اید برای کودکتان خوب نیست و باعث دیابت در کودک شما می‌شود، کودک خود را تغذیه نکنید.
- وراثت همچنین می‌تواند در دیابت کودکان و نوزادان نقش بسزایی داشته باشد. در حقیقت، درصد قابل‌توجهی از کودکان مبتلا به دیابت نوع ۲، هر دوی والدین یا حداقل یکی از آن‌ها مبتلا به دیابت هستند.
- چاقی نیز به همین صورت در ابتلا به دیابت نقش دارد، زیرا وجود چربی‌های اضافی پاسخ سلول‌ها به انسولین را دشوار می‌کند. به همین ترتیب، اگر کودک “کم تحرک ” باشد یا سبک زندگی کم تحرکی داشته باشد، احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در او بیشتر است، زیرا بدن فردی که کم تحرک است، بیشتر برای تنظیم انسولین تلاش می‌کند.
- جنبه‌های مختلف محیطی وجود دارد که ممکن است منجر به دیابت در نوزادان شود. برخی از ویروس‌ها مانند آبله مرغان، ویروس اپشتن بار (EBV) و سرخچه مهم‌ترین عوامل محیطی هستند که ممکن است منجر به دیابت در نوزادان شود.
- قطع بی‌موقع شیردهی به نوزاد می‌تواند منجر به دیابت در کودکان و نوزادان شود. پزشکان پیشنهاد می‌کنند که شیر مادر سالم‌ترین غذای کودک تا شش ماه اول کودک است؛ اما برای بسیاری از والدین، تغذیه با شیر مادر مشکل تلقی می‌شود و یا مادر قادر به شیر دادن به کودک خود نیست، بنابراین به سراغ شیر گاو یا شیر خشک می‌روند که از شیر گاو درست شده است. از نظر کارشناسان، شیر خشک برای کودکان مضر است و ممکن است منجر به دیابت در خردسالی شود.
- جدا از قطع کردن شیر مادر برای کودک، عوامل محیطی یا جنبه‌های ارثی، دلایل دیگری نیز می‌تواند باعث دیابت در شیرخواران باشد. چندین ماده شیمیایی و غذایی خطرناک وجود دارد که می‌تواند منجر به دیابت در کودکان شود.
علائم دیابت در کودکان و نوزادان چیست؟
علائم دیابت نوع ۱ در کودکان:
- تغییرات ناگهانی خلق و خوی: کودکان ناگهان بدخلق، بی‌قرار یا حساس و زودرنج می‌شوند. اگرچه این می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات مختلف دیگر باشد، اما اگر تغییر ناگهانی خلق و خوی همراه با علائم دیگر ظاهر شود، می‌توان به دیابت مشکوک شد.
- تغییراتی در بینایی: کودک شما اگر دچار دیابت شود، ممکن است تاری دید یا سایر مشکلات بینایی را تجربه کند. دلیل این امر آن است که در صورت ابتلا به دیابت، غلظت قند در خون زیاد است و دقیقاً مانند سلول‌ها و بافت‌های دیگر، ممکن است مایعاتی از عدسی چشم کودک شما نیز تخلیه شود. این ممکن است بر توانایی تمرکز و فوکوس واضح در چشم فرزند شما تأثیر بگذارد. متأسفانه، اگر کودک شما خیلی کوچک باشد، ممکن است قادر به درک این موضوع نباشد؛ اما در نهایت می‌توانید متوجه این مشکل در او شوید.
- درد شکم، حالت تهوع یا استفراغ: درد مکرر در شکم گاهی می‌تواند نشانه‌ی دیابت باشد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که سطح بالای گلوکز خون باعث کند شدن حرکات لوله گوارشی یا پریستالتیک می شود، یعنی یک انقباض و شل شدن غیرارادی عضلات روده که غذا را در امتداد دستگاه گوارش حرکت می‌دهند. این منجر به احتباس غذا در معده برای مدت طولانی‌تر از حد معمول می‌شود. این امر گاهی اوقات می‌تواند باعث درد شکم، حالت تهوع و استفراغ در کودک شما شود.
- عفونت قارچی: کودکان و نوزادان مبتلا به دیابت نوع ۱ بیشتر در معرض عفونت قارچی قرار دارند. نوزادان بیشتر ممکن است دچار جوش‌های و راش‌های پوستی ناشی از بستن پوشک شوند. دختران بیشتر در معرض عفونت قارچی واژن قرار دارند.
علائم دیابت نوع ۲ در کودکان:
- کاهش وزن بدون دلیل: کاهش ناگهانی وزن، علی‌رغم افزایش اشتها، می‌تواند نشانه دیابت نوع ۲ در کودکان باشد.
- عفونت مکرر: در صورتی که کودک شما دچار دیابت نوع ۲ می‌باشد، قدرت مقاومت او مختل شده و بنابراین این امر او را مستعد ابتلا به عفونت‌های مختلف می‌کند.
- تیرگی پوست: آکانتوزیس نیگریکانس، یک بیماری پوستی است که با لکه‌های تیره و ضخیم روی پوست به ویژه در چین‌ها و خطوطی مانند زیر بغل، بین انگشتان، کشاله ران، آرنج، زانوها و گردن مشخص می‌شود. این لکه‌های تیره نشانه قابل‌توجهی از مقاومت به انسولین هستند.
سایر علائم دیابت در کودکان
- افزایش میزان تشنگی: با افزایش میزان قند در جریان خون کودک، به همین ترتیب مایعات از بافت‌ها خارج می‌شوند. بعلاوه، در صورت ابتلای کودک به دیابت، دفعات دفع ادرار و حجم ادرار افزایش می‌یابد. این باعث می‌شود کودک همیشه تشنه باشد.
- خستگی شدید: کودک مبتلا به دیابت ممکن است بسیار خسته یا خواب آلود به نظر برسد زیرا بدن وی قند کافی برای تأمین انرژی برای عملکردهای طبیعی بدن را نخواهد داشت.
- افزایش دفعات دفع ادرار: افزایش مصرف آب منجر به افزایش دفعات دفع ادرار می‌شود. حتی کودکی که توالت رفتن را یاد گرفته است، ممکن است رختخواب خود را خیس کند.
- افزایش گرسنگی: گلوکز یا قند منبع تأمین انرژی به بافت‌ها و اندام‌ها است. بدون انسولین، سلول‌ها قادر به جذب گلوکز از خون نیستند. اگر بدن کودک شما انرژی کافی دریافت نکند، این امر می‌تواند منجر به گرسنگی شدید در کودک شود زیرا غذا به عنوان بهترین منبع انرژی بعدی تبدیل می‌شود.
- نفس با بوی میوه‌ای: نفس با بوی میوه‌ای یکی دیگر از علائم رایج دیابت در کودکان است. وقتی بدن کودک انسولین کافی برای تبدیل قند به انرژی نداشته باشد، از چربی به عنوان جایگزین استفاده می‌کند. وقتی چربی تجزیه می‌شود، محصولات جانبی به نام کتون در بدن تجمع می‌یابد. این عامل باعث می‌شود تا نفس کودک به عبارتی بوی میوه بگیرد.
- زخم‌هایی که به کندی بهبود می‌یابند: هر نوع زخم یا عفونت که مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا بهبود یابد، ممکن است نشانه‌ای از دیابت نوع ۲ در کودکان باشد.
تشخیص دیابت در کودکان
اگر هر یک از علائم فوق‌الذکر، نشان‌دهنده‌ی دیابت در کودک شما باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی را برای تشخیص بیماری توصیه کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
آزمایش قند خون تصادفی
این آزمایش برای آزمایش سطح قند خون در کودکان و نوزادان در هر زمان تصادفی انجام می‌شود. اگر نتایج آزمایش سطح قند بالا را نشان دهد، پزشک ممکن است دیابت را تأیید کند؛ اما اگر نتایج آزمایش طبیعی باشد اما پزشک همچنان به دیابت در کودک شما مشکوک است، ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای تعیین الگوی سطح قند خون انجام دهد.
آزمایش هموگلوبین گلیسیته
این آزمایش برای آگاهی از سطح متوسط قند خون کودک شما در دو یا سه ماه گذشته انجام می‌شود. این آزمایش همچنین تحت عنوان آزمایش A1C شناخته می‌شود و درصد قند خون باقی مانده در هموگلوبین را اندازه‌گیری می‌کند. اگر سطح A1C در این دو آزمایش جداگانه بالاتر از ۶.۵ باشد، این نشان دهنده دیابت در کودکان است.
آزمایش قند خون ناشتا
برخی از پزشکان ممکن است آزمایش قند خون ناشتا را توصیه کنند. در این آزمایش، نمونه خون در صبح و با شکم خالی مانده از شب قبل گرفته می‌شود.
اگر کودک شما مبتلا به دیابت تشخیص داده شود، پزشک آزمایش خونی را برای بررسی آنتی‌بادی‌ها نیز انجام می‌دهد تا از نوع دیابت کودک مطلع شود. در صورت تأیید دیابت، پزشک ممکن است کودک شما را به یک متخصص غدد کودکان ارجاع دهد که پزشکی متخصص در درمان کودکان مبتلا به بیماری‌های مرتبط با سیستم غدد درون ریز است و دیابت یکی از این بیماری‌ها است. سپس متخصص غدد کودکان دوره درمانی را برای کودک شما برنامه ریزی می‌کند.
درمان دیابت در کودکان و نوزادان چگونه صورت می‌گیرد؟
درمان و مدیریت دیابت یک کار مادام العمر است که باید با دقت انجام شود. نظارت مداوم و ثبت و کنترل سطح قند خون کودک، وادار کردن او به استفاده از داروها در زمان مناسب، مراقبت ویژه از رژیم غذایی کودک و … بخشی از برنامه روزانه شما خواهد بود.
پزشک ممکن است تزریق انسولین را برای فرزند شما توصیه کند. انسولین انواع مختلفی دارد. انسولین سریع اثر، انسولین کوتاه اثر، انسولین میانه اثر و انسولین طولانی اثر. مقدار و نوع انسولین تجویز شده توسط پزشک کاملاً به نیاز کودک بستگی دارد که می‌تواند با توجه به زمان، سن و شرایط او تغییر کند.
راه‌های دیگر برای درمان دیابت در کودکان از این قرارند:
- اگر کودک شما اضافه وزن دارد، کاهش وزن او برای کنترل سطح قند خون بسیار مهم است. پیروی از یک رژیم غذایی سالم، افزایش فعالیت بدنی، انجام حرکات یوگا و … به بازگشت یا حفظ وزن طبیعی بدن کمک می‌کند.
- اطمینان حاصل کنید که کودک مقدار زیادی میوه و سبزی‌ها تازه مصرف می‌کند تا از مواد مغذی لازم برای رشد خود بی‌بهره نماند. کودک باید یک رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشد تا بتواند سطح قند خون خود را کنترل کند. شما همچنین می‌توانید از یک متخصص تغذیه کمک بگیرید که می‌تواند یک برنامه غذایی سالم را برای کودکتان تهیه کند و شما را راهنمایی می‌کند که چه چیزهایی را باید به کودکتان بدهید و چه چیزهایی را به او ندهید تا از سلامت کودک خود خاطر جمع باشید.
- با افزایش فعالیت‌های بدنی کودک، کالری و چربی بیشتری سوزانده می‌شود و سلول‌ها واکنش مؤثرتری به انسولین نشان می‌دهند و سطح قند خون تحت کنترل قرار می‌گیرد. پزشکان حداقل ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی در روز را برای کودکان توصیه می‌کنند.
- دوز تجویز شده انسولین یا داروهایی را که به بدن کمک می‌کند به انسولین تولید شده در بدن کودک پاسخ مثبت دهد، رعایت کنید. پزشک ممکن است بسته به سن، نیاز و نحوه واکنش کودک به دارو، دوز دارو را تغییر دهد. مهم است که به دقت از دستورالعمل‌های پزشک پیروی کنید.
- دیدن اینکه کودکتان دچار یک بیماری مادام‌العمری مانند دیابت است، رنج‌آور است؛ اما به جای احساس ناامیدی، با کودک خود به عنوان شریک زندگی او در مدیریت دیابت همکاری کنید. آن را به عنوان یک چالش در نظر بگیرید و سعی کنید یک سبک زندگی عادی را برای کودک خود حفظ کنید. به خاطر داشته باشید که اگرچه دیابت قابل درمان نیست اما قطعاً قابل کنترل است!
