عفونت ادراری (UTI) نتیجه رشد کردن باکتریها داخل دستگاه ادراری است. عفونت ادراری با درد و التهاب همراه است و میتواند در هر سنی، از نوزادی گرفته تا بزرگسالی رخ بدهد. همچنین عفونت ادراری هم در دختران و هم در پسران مشاهده میشود. عفونت ادراری عارضه شایعی است؛ در کودکان بزرگتری که استفاده از سرویس بهداشتی را یاد گرفته‌اند، راحت‌تر می‌توان متوجه عفونت ادراری شد. اما تشخیص دادن عفونت ادراری در نوزادان یا خردسالانی که عامل‌های خطر دیگری دارند، دشوارتر است و تشخیص ندادن این عفونت میتواند زمینه‌ساز مشکلات دیگر بشود. شرایط مختلفی وجود دارد که کودکان را در معرض خطر ابتلا به عفونت ادراری قرار می‌دهد. در ادامه با علل عفونت ادراری در کودکان، علائم آن و اقدامات لازم برای درمان این عفونت آشنا می‌شوید.
انواع عفونت ادراری در کودکان
ادرار در دستگاه ادراری از کلیه‌ها وارد دو حالب میشود، سپس در حالب‌ها رو به پایین جریان پیدا میکند تا به مثانه برسد و در نهایت از طریق میزراه یا مجرای خروج ادرار از بدن خارج میشود. نوع عفونت ادراری بستگی به این دارد که کدام بخش از دستگاه ادراری عفونت کرده است. کودکان به دو نوع عفونت ادراری مبتلا میشوند:
علل عفونت ادراری در کودکان
باکتری‌های عامل عفونت ادراری در مدفوع وجود دارند. عفونت کردن مثانه عموماً به این دلیل است که باکتری‌های مدفوع رو به عقب برمی‌گردند و وارد دستگاه ادراری میشوند. در این بخش با شرایط و عامل‌هایی آشنا می‌شوید که احتمال مبتلا شدن کودکان به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد.
رعایت بهداشت
پس از اجابت مزاج به سادگی ممکن است که باکتری‌های روی پوست کودک راهشان را به داخل دهانه میزراه پیدا کنند. بنابراین شستن کامل پوست پس از دفع مدفوع میتواند به پیشگیری از عفونت ادراری کمک کند. رعایت این نکته بهداشتی در نوزادان و خردسالانی که از پوشک استفاده می‌کنند، مستلزم تعویض سریع پوشک پس از دفع است. همچنین روشی که کودکان خود را تمیز می‌کنند، نیز مهم است؛ به خصوص باید به دختران یاد بدهید که اول قسمت جلو و بعد قسمت عقب را تمیز کنند تا به این ترتیب میکروب‌های مدفوع از دهانه میزراه دور شود، نه آن که با روش تمیز کردن غلط به سمت آن رانده شود.
تحریک پوست به دلیل تماس با مواد شیمیایی مانند کف حمام
وقتی پوست دور میزراه ملتهب شود، محیط برای زندگی کردن باکتریها مساعدتر میشود. به همین دلیل است که مواد شیمیایی تحریک کننده این ناحیه حساس خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد. کف و وان حمام و صابون‌ها، رایحه‌ها یا رنگ‌های افزودنی به وان نیز یکی از عامل‌های خطر متداول UTI محسوب میشود؛ این عامل به ویژه برای دختران مشکل‌ساز میشود. حتی فراورده‌های استحمام مخصوص کودکان نیز ممکن است باعث التهاب برخی کودکان شود.
یبوست یکی از عوامل خطر عفونت ادراری
کودکان مبتلا به یبوست به دلایل متعددی بیشتر مستعد ابتلا به عفونت ادراری هستند. خردسالانی که هنوز در حال یادگیری استفاده از توالت هستند، گاهی اوقات بیش از حد برای دفع صبر می‌کنند. عادت نگه داشتن مدفوع باعث یبوست میشود. به علاوه این عادت مانع از آن میشود که کودک مثانه را در زمان مناسب تخلیه کند، نگه داشتن ادرار نیز یکی از عامل‌های خطر عفونت ادراری است. کودکان دچار یبوست گاهی مشکل نشت مدفوع پیدا می‌کنند و در نتیجه رعایت بهداشت سخت‌تر میشود. همچنین فشار آوردن مدفوع جمع شده در راست روده به مثانه باعث گیر افتادن ادرار میشود و محیط را برای رشد عفونت مساعدتر میکند.
ژنتیک
عفونت ادراری در بعضی خانواده‌ها ارثی است. تفاوت‌های جزئی در آرایش بدن میتواند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد. تفاوت‌های ژنتیکی در صورت وجود سابقه رفلاکس وزیکویورترال (VUR) اهمیتی دوچندان می‌یابد. رفلاکس وزیکویورترال عارضه‌ای ژنتیکی است که ادرار را هنگام تخلیه کردن مثانه رو به عقب می‌راند و در نتیجه ادرار از مثانه به کلیه‌ها برمی‌گردد. یک عفونت مثانه ساده در کودکان مبتلا به VUR به راحتی ممکن است به عفونت کلیه تبدیل شود.
علائم عفونت ادراری در کودکان
والدین غالباً نخستین افرادی هستند که متوجه عفونت ادراری فرزندشان میشوند. در این بخش با علائم شایع عفونت ادراری آشنا می‌شوید.
چند مورد از علائم زیر، نه تمام علائم، در اکثر کودکان دچار عفونت ادراری مشاهده میشود:
- احساس درد یا سوزش هنگام ادرار کردن
- تکرر ادرار
- فوریت ادراری و با عجله به دستشویی رفتن
- شب‌ادراری و بی‌اختیاری ادرار مکرر: کودک شلوار یا رخت‌خوابش را دفعات بیشتری خیس میکند
- بوی غیرعادی ادرار
- دل درد
- تب، استفراغ و احساس درد در کمر و پشت بدن: درد پهلو و پشت بدن میتواند علامت عفونت کلیه باشد
تب نخستین نشانه عفونت ادراری در نوزادان است
چون نوزادان نمی‌توانند زمان و چگونگی علائم‌شان را اعلام کنند، تب غالباً نخستین نشانه عفونت ادراری است؛ عفونت ادراری علائم واضح بسیار زیاد دیگری ایجاد نمی‌کند. عفونت ادراری در صورت درمان نشدن پیشرفت میکند و به عفونتی خطرناک تبدیل میشود. به همین دلیل باید نمونه ادرار از تمام نوزادان کوچک دچار تب گرفته شود؛ نمونه ادرار با استفاده از سوند جمع‌آوری میشود و برای کشت ادرار به آزمایشگاه فرستاده میشود.
زمان مراجعه به پزشک
عفونت ادراری در کودکان باید با آنتی بیوتیک درمان شود. اگر فکر می‌کنید که فرزندتان دچار عفونت ادراری است، برای انجام آزمایش‌های لازم و درمان عفونت ادراری به پزشک مراجعه کنید. نوزادان و خردسالان نمی‌توانند به شما بگویند که آیا هنگام ادرار کردن دچار درد و ناراحتی میشوند یا خیر. اگر هم از پوشک استفاده می‌کنید که هیچ راهی برای پی بردن به تکرر، فوریت یا بی‌اختیاری ادرار ندارید. بنابراین دامنه علائمی که والدین از روی آنها می‌توانند متوجه عفونت ادراری فرزندشان بشوند، بسیار محدود میشود. اگر فرزند نوزادتان در گذشته دچار عفونت ادراری شده است، با توجه به بوی ادرار میتوانید متوجه شروع شدن عفونت ادراری جدید بشوید. در غیر این صورت اکثر موارد عفونت ادراری نوزادان و خردسالان تشخیص داده نمی‌شود تا این که کودک تب کند.
آزمایش‌های تشخیصی عفونت ادراری
تشخیص عفونت ادراری کودکان بزرگتری که استفاده از سرویس بهداشتی را یاد گرفته‌اند، از طریق نمونه‌گیری ادرار و بررسی وجود نشانه‌های عفونت در آن انجام میشود.
- کشت ادرار بهترین آزمایش برای تشخیص دادن عفونت ادراری است: کشت ادرار چند روز طول می‌کشد، اما اطلاعات کاملی را درباره نوع باکتری‌های ایجاد کننده عفونت و آنتی بیوتیک مناسب برای درمان عفونت در اختیار می‌گذارد.
- چون کشت ادرار زمان‌بر است، اکثر پزشکان آزمایش با نوار ادراری را در مطب انجام می‌دهند. با این آزمایش سریع اطلاعات چندانی به دست نمی‌آید، اما می‌توان نتیجه اولیه را ظرف چند دقیقه به دست آورد.
آزمایش کردن ادرار نوزادان و نوپایانی که هنوز استفاده از دستشویی را بلد نیستند، دشوار است. گاهی اوقات یک کیسه پلاستیکی به پوست دور میزراه داخل پوشک چسبانده میشود تا نمونه‌ای از ادرار برای آزمایش به دست بیاید. آزمایش با نوار ادراری را می‌توان روی این نمونه انجام داد، اما ادراری که به این روش جمع میشود، به حد کافی برای کشت تمیز نیست. اگر کشت ادرار لازم باشد، پزشک سوند را به منظور جمع‌آوری ادرار تمیز و مناسب برای آزمایش به میزراه کودک متصل میکند.
عفونت ادراری نوزادان را جدی بگیرید
زمانی که عفونت ادراری نوزاد تشخیص داده میشود، عفونت کلیه غالباً قبلاً شروع شده است. عفونت کلیه خطرناک و مرگبار است و باید با آنتی بیوتیک‌های قوی درمان شود. به علاوه نقص‌های مادرزادی خفیفی وجود دارد که احتمال ابتلای نوزاد به عفونت ادراری را بالا می‌برد ـ ممکن است این نقص‌ها تا زمان بروز یافتن عفونت ادراری مشخص نشود. به همین دلیل نوزادان مبتلا به عفونت کلیه معمولاً باید آزمایش‌های بیشتری را پس از درمان عفونت انجام بدهند.
درمان عفونت ادراری در کودکان
مهم‌ترین کاری که در صورت مبتلا شدن فرزندتان به عفونت ادراری باید انجام بدهید، این است که دستورات پزشک را به دقت رعایت کنید. درمان و ویزیت‌های تکمیلی به سن، سابقه خانوادگی، نتایج آزمایش و عامل‌های دیگر بستگی دارد. البته روش‌های پرکابردی وجود دارد که تقریباً همواره مفیدند.
درمان عفونت ادراری بدون نیاز به دارو
افراد می‌توانند با رعایت نکات زیر، برای درمان عفونت ادراری کمتر به دارو احتیاج پیدا کنند
- سعی کنید مصرف مایعات را زیاد کنید تا زودبه‌زود به دستشویی بروید تا عفونت های موجود در دستگاه ادراری‌تان خارج شود.
- حمام بروید و از دوش آب داغ استفاده کنید. اگر چه این روش از نظر پزشکان و محققان علوم پزشکی ثابت نشده است، اما بسیاری از افراد مبتلا به عفونت دستگاه ادراری بعد از حمام آب داغ احساس کاهش خارش و سوزش و درد را اعلام می‌کنند.
- مصرف مرکبات و غذاهای حاوی ویتامین ث را در برنامه غذایی خود قرار دهید. این نوع مواد به دلیل داشتن خاصیت اسیدی، بسیاری از عفونت‌های دستگاه ادراری را از بین می‌برند.
- افراد مبتلا به عفونت اداری می‌توانند با نوشیدن آب قره قات و یا زغال اخته بسیاری از باکتری‌های عفونت ادراری را از بین ببرند.
- از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار و غذاهای تند و پرادویه اجتناب کنید.
- از مصرف الکل و سیگار جدا خودداری کنید.
- اگر درد و سوزش ناحیه دستگاه ادراری بیش از ۲۴ ساعت به طول انجامید، حتما نزد پزشک متخصص کلیه و مجاری ادرار بروید.
اگر چه رعایت نکته‌های مطرح شده در بالا بسیار ضروری است، اما اگر علایم بیماری پس از مدتی از بین نرفتند، برای جلوگیری از ابتلا به عفونت مزمن (طولانی مدت) ادراری و یا جلوگیری از انتقال عفونت به بخش‌های دیگر بدن مثل کلیه، باید سریعا اقدامات پزشکی انجام گیرد.
آنتی بیوتیک بهترین روش برای درمان عفونت ادراری
چون باکتریها معمولاً علت عفونت ادراری در کودکان هستند، لازم است که برای درمان از آنتی بیوتیک استفاده شود. عفونت مثانه را می‌توان با شربت، کپسول یا قرص خوراکی درمان کرد. عفونت کلیه نیز گاهی با داروهای خوراکی درمان میشود، اما عموماً توصیه میشود که کودک آنتی بیوتیک را از طریق سرم در بیمارستان دریافت کند. چون اعلام کردن نتایج آزمایش کشت ادرار چند روز طول می‌کشد، پزشک در این مدت حدس‌های قریب به یقینی را درباره بهترین نوع آنتی بیوتیک برای درمان عفونت ادراری کودک میزند. به طور کلی آنتی بیوتیک‌های زیر برای درمان عفونت مثانه ساده کودکان مفید است:
- سفالکسین (سفکسیم)
- تری‌متوپریم/ سولفامتوکسازول (باکتریم یا سپترا)
- آموکسی سیلین/ کلاوولانات (آگمنتین)
آب مورد نیاز بدن کودک را تأمین کنید
در زمانی که فرزندتان مبتلا به عفونت ادراری است، آب فراوان به او بدهید. نوشیدن آب بیشتر باعث افزایش تعداد دفعات ادرار کردن میشود، در نتیجه ادرار مدام در مثانه در جریان است. جریان مداوم ادرار به شسته شدن مجاری ادراری کمک میکند.
پاسخ به سوالات متداول شما
