اختلالات رشد بر روی کودکانی تأثیر می‌گذارد که در انجام کارهای اولیه رشد مانند تکلم، ارتباطات، اجتماعی شدن و مهارت‌های حرکتی مشکل دارند. درمان اختلالات رشد ممکن است شامل دارو و آموزش تخصصی برای کمک به کودک در ایجاد مهارت‌های لازم باشد. از آنجا که هدف از درمان شامل کمک به کودک در به حداکثر رساندن توانایی‌ها در عین جلوگیری از بروز هرچه بیشتر مشکلات جدید است، تشخیص هرگونه مورد تأخیر در رشد یا اختلال مشکوک در اسرع وقت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تشخیص زودرس و دقیق نه تنها به شناسایی یک عامل احتمالی ارثی در این اختلال کمک می‌کند به طوری که والدین و سایر اعضای خانواده می‌توانند از خطرات احتمالی مطلع شوند بلکه برای پیش بینی بهتر نتیجه برای کودک نیز موثر است.
برای تشخیص کودک مبتلا به اختلال رشد، اغلب چندین ویزیت و ارزیابی لازم است. اطلاعات جمع آوری شده توسط پزشک، بر روی نقاط عطف رشد یا مهارت خاصی که کودک باید در مقایسه با سایر کودکان هم سن خود برخوردار باشد، متمرکز خواهد شد. آزمایش‌های توصیه شده توسط پزشک براساس اطلاعات جمع آوری شده از والدین و یافته‌های معاینه بدنی است.
علت اختلال رشد در کودکان چیست؟
اختلال رشد کودک در هر زمان و در طول دوره رشد می‌توانند شروع شوند و در طول زندگی فرد ادامه داشته باشند. بیشتر اختلالات رشدی قبل از تولد کودک شروع می‌شود، اما برخی از آنها ممکن است پس از تولد به دلیل آسیب، عفونت یا عوامل دیگر اتفاق بیفتد.
تصور می‌شود که بیشتر اختلالات رشدی کودک ناشی از ترکیب پیچیده‌ای از عواملی از جمله موارد زیر است:
- ژنتیک
- سلامت والدین و رفتارهای آنها (مانند سیگار کشیدن و یا نوشیدن الکل) در دوران بارداری
- عوارض دوران بارداری یا تولد
- عفونت‌هایی که مادر ممکن است در دوران بارداری داشته باشد یا ممکن است کودک خیلی زود در زندگی گرفتار آن شود
- قرار گرفتن مادر کودک در معرض سطح بالای سموم محیطی مانند سرب
علائم اختلالات تکاملی
علائم اختلالات تکاملی در کودک بسته به نوع بیماری روانی متفاوت است، اما برخی از علائم عمومی شامل موارد زیر است:
- تغییر در عملکرد مدرسه، مانند نمرات پایین با وجود تلاش خوب
- عدم توانایی کنار آمدن با مشکلات و فعالیت‌های روزمره
- تغییر در عادت‌های خوابیدن و یا خوردن غذا
- شکایت بیش از حد از بیماری‌های جسمی
- سرپیچی از فرامین، فرار از مدرسه، سرقت یا آسیب رساندن به اموال
- ترس شدید از افزایش وزن
- خلق و خوی منفی طولانی مدت که اغلب با اشتهای ضعیف و افکار مرگ همراه است
- طغیان‌های مکرر عصبانیت
- از دست دادن علاقه به دوستان و فعالیت‌هایی که معمولاً از آنها لذت می‌برند
- افزایش چشمگیر زمان صرف شده در تنهایی
- نگرانی یا اضطراب بیش از حد
- بیش فعالی
- کابوس‌های مداوم یا وحشت‌های شبانه
- نافرمانی مداوم یا رفتار پرخاشگرانه
- قشقرق مکرر در کودکان
- شنیدن صدا یا دیدن چیزهایی که در آنجا نیست (توهم)
انواع اختلالات رشد در کودکان
انواع مختلفی از اختلالات رشد وجود دارد که نیاز به مراقبت بالینی توسط پزشک دارد. در زیر برخی از آنها ذکر به صورت مختصر آورده شده است.
اختلال کم توجهی و بیش فعالی
اختلال کم توجهی و بیش فعالی (ADHD) یکی از رایج‌ترین اختلالات رشد کودک است که تشخیص داده می‌شود. با این حال، این نه تنها میتواند کودکان، بلکه نوجوانان و بزرگسالان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. از ویژگی‌های بیش فعالی می‌توان به دشواری طولانی مدت در توجه یا تمرکز روی درس، مشکل در کنترل رفتار و به معنای واقعی انرژی بیش از حد آنها اشاره کرد.
با این وجود، ADHD به راحتی با سایر مشکلات از جمله عدم استراحت کافی اشتباه گرفته می‌شود، بنابراین لازم است که کودک شما توسط متخصصان بسیار آموزش دیده ارزیابی و درمان شود. داروها و درمان‌های روانی – اجتماعی برای بیش فعالی و عدم تمرکز کودک مفید هستند.
اختلالات طیفی اوتیسم
در گذشته اختلالات طیف اوتیسم بسیار نادر بود، اما اکنون از هر ۶۸ کودک متولد شده ۱ نفر دچار اختلال طیف اوتیسم است. پسران چهار برابر بیشتر دچار اختلال طیف اوتیسم می‌شوند. علائم بارز اوتیسم شامل اختلال در تعاملات اجتماعی، مشکل در برقراری ارتباط و وابستگی و علاقه شدید به تکرار روتین‌های زندگی است. با این حال، کودکان از نظر شدت هر یک از این علائم بسیار متفاوت هستند، از اشکال خفیف که تا حد زیادی در زندگی روزمره تداخل نمی‌کنند تا اشکال بسیار شدیدتر که به حمایت مداوم نیاز دارند.
فلج مغزی
اصطلاح “فلج مغزی” تعدادی از اختلالات را توصیف می‌کند که به طور دائمی بر حرکت بدن و کنترل عضلات تأثیر می‌گذارند اما با گذشت زمان بدتر نمی‌شوند. این بیماری به دلیل مشکلاتی در عضلات یا اعصابی که مغز را به عضلات متصل می‌کنند است، ایجاد نمی‌شود. در عوض مشکل به دلیل ناهنجاری‌های مغزی است. به نظر می‌رسد برخی از این‌ها منشأ ژنتیکی دارند در حالی که به نظر می‌رسد برخی دیگر به دلیل مشکلات بارداری و زایمان مانند عفونت یا کاهش اکسیژن رسانی باشد.
افسردگی
بیشتر مردم افسردگی را مسئله بزرگسالان یا شاید نوجوانان می‌دانند. با این حال، از آنجا که افسردگی در اثر تعامل عوامل محیطی مانند استرس و ژنتیک ایجاد می‌شود، حتی کودکان بسیار کوچک نیز می‌توانند از افسردگی رنج ببرند. افسردگی با دوره طولانی (۲ هفته یا بیشتر) مشخص می‌شود که آن فرد احساس غم و اندوه را تجربه می‌کند یا علاقه خود را به کارهایی که معمولاً دوست دارد انجام دهد از دست می‌دهد. با این حال، افسردگی بیش از حد معمول در کودکان میتواند در ارتباط با رفتار والدین،نگرانی (معمولا در مورد مرگ پدر یا مادر) و یا بدرفتاری باشد
ناهنجاری‌های جنینی ناشی از الکل
تقریباً ۸٪ از زنان باردار به مصرف الکل در دوران بارداری ادامه می‌دهند و این باعث اختلال رشد کودک می‌شود. شدت این اختلال با تعداد دفعاتی که زنان باردار در طول بارداری می‌نوشند، ارتباط نزدیکی دارد. علائم شامل ناهنجاری‌های صورت، مشکل در یادگیری و حافظه، کنترل عاطفی، ارتباطات، تعامل اجتماعی و در موارد شدید، دشواری در فعالیت های زندگی روزمره مانند حمام کردن یا غذا خوردن است.
سندرم X شکننده (Fragile X syndrome)
سندرم X شکننده یک بیماری نادر است که از ژن معیوب موجود در کروموزوم X ناشی می‌شود. این میتواند باعث مشکلاتی از جمله یادگیری آهسته، اختلال عدم تمرکز/ بیش فعالی و ویژگی‌های اختلالات طیف اوتیسمی را ایجاد کند. از آنجا که نقص مربوط به کروموزوم X است، پسرانی که فقط یک کروموزوم (X (XY دارند، بیشتر از دخترانی که دارای دو کروموزوم (X (XX هستند که یکی از این کوروموزوم‌ها طبیعی است، تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
از دست دادن شنوایی
کاهش شنوایی در هر زمان از کودکی ممکن است رخ دهد. این میتواند در نتیجه تولد یا نقص ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض سر و صدای زیاد، عفونت گوش یا حتی به دلیل برخی داروها باشد. والدین معمولاً وقتی کودک متوجه نمی‌شود که در جهت صدایی بچرخد یا با صدای غیرمنتظره‌ای وحشت زده شود یا در یک سالگی نتواند گفتار اساسی را ایجاد کند، متوجه این اختلال رشد کودک می‌شوند. در کودکان، این مشکل معمولاً ابتدا در مشکلات گفتاری یا روشن کردن تلویزیون یا زیاد کردن بیش از حد صدای آهنگ تشخیص داده می‌شود.
ناتوانی‌های ذهنی
ناتوانی‌های ذهنی در کودکی کاملاً شایع است و میتواند از دلایل مختلفی ناشی شود. به همین ترتیب، ناتوانی‌های ذهنی میتواند از بسیار خفیف تا بسیار شدید باشد. ناتوانی‌های ذهنی اغلب اولین بار مورد توجه قرار می‌گیرد زیرا کودک در سن مناسب مهارت‌های ساده‌ای را کسب نمی‌کند یا در صحبت کردن یا درک کلمات تأخیر دارد. ناتوانی‌های ذهنی در گذشته غیرقابل درمان تصور می‌شد اما امروزه روش‌های گسترده‌ای وجود دارد.
دیستروفی عضلانی
دیستروفی عضلانی اصطلاحی است که برای توصیف گروهی از بیماری‌ها استفاده می‌شود که باعث افزایش ضعف عضلانی و در نهایت، از دست رفتن توده عضلانی می‌شود. دیستروفی عضلانی توسط چندین نوع جهش ژنی مختلف به وجود می‌آید که بیماری‌های مختلفی را باعث می‌شود. تمام این بیماری‌ها، ضعف و تحلیل رفتن عضلات را ایجاد می‌کنند. اولین علامتی که والدین متوجه می‌شوند ضعف و دشواری حرکات مختلف مانند راه رفتن، بلندکردن دستها یا زمین خوردن مکرر است.
اختلال گفتاری
اختلال گفتاری یک مشکل نسبتاً شایع در کودکان است. این مشکل میتواند در تلفظ کلمات به شکل دشوار، قرار دادن ترتیب آنها در جملات، لکنت زبان، غر زدن یا حتی ناتوانی کامل در کلام باشد. اختلالات گفتاری به دلایل مختلفی از جمله اختلال در عضلات مربوط به گفتار، ناهنجاری‌های دهان یا گلو و برخی اختلالات روانشناختی دوران کودکی مانند اختلالات طیف اوتیسم و اختلال بیش فعالی به وجود آید. حداقل می‌توان گفتار کودک را با درمان‌های مناسب بهبود بخشید و در بعضی موارد، مشکل را کاملاً برطرف کرد.
سندرم تورت در کودکان
سندرم تورت در کودکان نوعی بیماری است که با حرکات و صداهای تکراری غیرارادی، از جمله کلمات و عبارات مشخص می‌شود. به این نوع حرکات تیک گفته می‌شود. اولین علائم به طور معمول در اوایل کودکی در کودک نوپا و مدرسه ابتدایی رخ می‌دهد. پسران سه برابر بیشتر از دختران مبتلا به سندرم تورت می‌شوند.
علت سندرم تورت مشخص نیست، اما تصور می‌شود که شامل ناهنجاری‌هایی در چندین ساختار عمیق مغز که حرکت را کنترل می‌کنند، باشد. اگر تیک‌ها بر توانایی کودک در اداره زندگی روزمره مانند بازی، مدرسه رفتن، غذا خوردن و مواردی از این دست تأثیر گذار نباشد، هیچ درمانی توصیه نمی‌شود. برخی موارد شدید نیاز به درمان دارویی دارند.
با این حال در همه موارد، لازم است که شما و فرزندتان بفهمید چه اتفاقی می‌افتد و چه کاری میتواند یا باید در این مورد انجام دهد.
اختلال بینایی
اختلال بینایی شامل مشکلات ساده و قابل درمان از جمله دید نزدیک یا دور یا دید ضربدری تا مشکلات شدیدتر مانند کم شدن دید یا نابینایی کامل است. این مسئله میتواند توسط بسیاری از موارد مختلف از جمله ناهنجاری‌های ژنتیکی، عفونت و آسیب ایجاد شود. بعضی اوقات نشانه‌های اختلال بینایی مانند چشم ابری یا آسیب دیده به راحتی قابل مشاهده است. زیرا کودک تا زمانی که والدینش، برادر یا خواهرش صحبت نکنند نمی‌تواند آنها را شناسایی کند و یا اشیا را تا زمانی که از نزدیک نگاه نکند نمی‌تواند تشخیص دهد.
درمان اختلالات رشد کودک
برنامه‌های درمانی برای اختلالات رشد اغلب شامل ترکیبی از حمایت‌های پزشکی، آموزش مهارت، دارو و سایر تراپی‌ها است. برای درک روش درمانی مناسب برای وی مهم است که از نزدیک با پزشک کودک خود همکاری کنید. با برخورداری از درمان و پشتیبانی مناسب، کودکان مبتلا به اختلالات رشد می‌توانند زندگی بسیار رضایت بخشی داشته باشند.
