شیر مادر بهترین غذا برای نوزادان در نخستین سال زندگی‌شان است. اما تمام مادران به فرزندان‌شان شیر نمی‌دهند و عده‌ای از شیر خشک برای تغذیه نوزادان استفاده می‌کنند. شیر خشک فراورده‌ای لبنی است که به جای شیر مادر به نوزادان داده می‌شود. اگر شما هم می‌خواهید به فرزندتان شیر خشک بدهید، از متخصص اطفال بخواهید که شیر خشک مناسب را به شما معرفی کند. هنگام تهیه شیر خشک و مخلوط کردن آن با آب، حتماً دستور تهیه مندرج روی قوطی شیر خشک را رعایت کنید. فقط از شیر خشک مخصوص نوزادان استفاده کنید. برای نوزادان نارس یا مبتلا به عارضه‌های خاص باید شیر خشک مخصوص تهیه کنید. شستن دست‌ها را قبل از آماده کردن شیر خشک برای فرزندتان فراموش نکنید. از شیشه شیر و پستانک تمیز استفاده کنید و این وسایل را پس از هر بار استفاده بشویید.
نشانه‌های گرسنگی نوزاد
حالت ایده‌آل این است که با مشاهده نخستین نشانه‌های گرسنگی در نوزاد به او شیر خشک بدهید. صبر نکنید تا نوزاد از گرسنگی به گریه بیفتد، فرشته کوچک‌تان تا آن موقع گرسنگی آزاردهنده‌ای را تحمل کرده است و هر چه بلندتر و طولانی‌تر گریه کند، یعنی گرسنه‌تر است. درست است که نوزاد حرف نمی‌زند، اما برای اعلام نیازهایش از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
- مالیدن صورت به سینه‌های مادر
- با ولع مکیدن دست‌های خود یا لباس و بازوی مادر
- باز کردن دهان
- رفلکس جستجو با دهان: نوزاد سرش را به پهلو می‌چرخاند و دهانش را باز می‌کند تا منبع غذا را پیدا کند، نوزادان این واکنش را غالباً بعد از ضربه زدن به گونه‌شان نشان می‌دهند.
- مکیدن لب یا زبان: با این حرکت به نظر می‌رسد که نوزاد در حال زبان درازی کردن است.
- ملچ ملوچ کردن
- گریه کردن همراه با ناله‌ای کوتاه و زیر که صدایش مدام بالا و پایین می‌شود.
انواع شیر خشک
تنوع برندها، گونه‌ها و قیمت‌های شیر خشک در فروشگاه‌های آفلاین و آنلاین واقعاً گیج کننده است. از کجا باید متوجه شوید که چه نوع شیر خشکی را باید برای فرزندتان تهیه کنید؟
قبل از هر چیز باید بدانید که هر نوع شیر خشکی را که انتخاب کنید، در هر حال فرزندتان با خوردن آن مقدار مناسبی از مواد مغذی را دریافت خواهد کرد. در واقع مقدار و انواع مواد مغذی در شیر خشک‌ها آن‌قدر زیاد شده است که این محصول انسانی در حال نزدیک شدن به نسخه اصلی و بی‌نقص شیر مادر است. بنابراین هر چند مولکول‌های ایمنی که از شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود، در هیچ شیر خشکی وجود ندارد، اما در بسیاری از شیر خشک‌ها گونه‌های یکسانی از پروتئین‌ها، چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی که در شیر مادر وجود دارد، با همان نسبت ترکیب شده است.
برای مثال امروزه اکثر شیر خشک‌های نوزادان حاوی نوعی اسید چرب امگا ۳ به نام اسید دوکوزاهگزانوئیک (DHA) و نوعی اسید چرب امگا ۶ به نام اسید آراشیدونیک (ARA) است. ثابت شده است که این اسیدهای چرب به رشد ذهنی و بصری نوزادان کمک می‌کنند و نقش مهمی در عملکرد مغز دارند.
در ادامه با متداول‌ترین گونه‌های شیر خشک نوزادان آشنا می‌شوید.
شیر خشک بر پایه شیر گاو و غنی شده با آهن
چون هضم شیر گاو سخت است و شیر گاو مواد مغذی کاملی را که برای نوزاد در حال رشد ضروری است، تأمین نمی‌کند، مصرف شیر گاو برای نوزادان زیر یک سال مطلقاً ممنوع است. اما اکثر شیر خشک‌ها با شیر گاوی تهیه می‌شود که برای مصرف نوزاد انسان آماده‌سازی شده است. پروتئین‌های موجود در شیر گاو به گونه‌ای تغییر داده می‌شود که قابل هضم شود، همچنین قند شیر (لاکتوز) به شیر گاو اضافه می‌شود تا به شیر مادر نزدیک‌تر شود و روغن گیاهی نیز جایگزین چربی حیوانی می‌شود. از آن‌جا که آهن برای رشد و نمو نوزاد ضروری است، انجمن پزشکان اطفال و اکثر متخصصان اطفال توصیه می‌کنند که اکثر نوزادان حداقل تا یک سالگی با شیر خشک غنی شده با آهن تغذیه شوند.
شیر خشک هیدرولیز شده
پروتئین موجود در این نوع شیر خشک به پروتئین‌های کوچک‌تر تجزیه می‌شود تا هضم آن برای نوزاد راحت‌تر بشود ـ به همین دلیل به شیر خشک هیدرولیز شده، شیر خشک از پیش هضم شده نیز گفته می‌شود. پیش از انتخاب شیر خشک هیدرولیز شده یا حتی نیمه هیدرولیز شده باید به نکات مختلفی توجه کنید؛ یکی از آن نکات این است که شیر خشک هیدرولیز شده غالباً گران‌تر است. همچنین اگر نوزادتان مستعد آلرژی است، حتماً قبل از انتخاب شیر خشک هیدرولیز شده با متخصص اطفال مشورت کنید.
شیر خشک بر پایه سویا
این نوع شیر خشک که در اصل توسط وگان‌های مخالف مصرف لبنیات حیوانی رواج یافت، از دانه سویا تهیه می‌شود و مکمل‌های مختلفی همچون ویتامین‌ها، مواد معدنی و مواد مغذی به آن اضافه می‌شود. اما چون شیر خشک بر پایه سویا نسبت به شیر خشک بر پایه گاو تفاوت بیشتری با شیر انسان دارد، مصرف این نوع شیر خشک جز در شرایط خاص، مثلاً حساسیت داشتن نوزاد به شیر گاو، توصیه نمی‌شود ـ البته شایان ذکر است که نوزادان دچار حساسیت به شیر گاو عموماً به پروتئین سویا نیز حساسیت دارند. انجمن پزشکان اطفال تأکید دارد که شیر خشک بر پایه سویا فقط در موارد انگشت‌شمار، برای مثال در موارد نادری که نوزاد مشکل عدم تحمل گالاکتوز دارد، مصرف شود.
شیر خشک ویژه
بعضی نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند، مانند نوزادان نارس، نوزادانی که به شیر خشک بر پایه شیر گاو یا سویا حساسیت دارند و نوزادان مبتلا به اختلالات متابولیک از قبیل بیماری فنیل کتونوری (PKU) به شیر خشک‌هایی با فرمولاسیون ویژه نیاز دارند. این نوع شیر خشک‌ها ضروری نیست و توصیه نمی‌شود، مگر آن که متخصص اطفال مصرف آن را لازم بداند. شیر خشک‌های ویژه غالباً بدون لاکتوز و هایپوآلرژنیک هستند، یعنی حساسیت‌زایی اندک دارند و هضم آن‌ها بسیار آسان است. البته ناگفته نماند که قیمت شیر خشک‌های ویژه هم بسیار ویژه و گزاف است!
شیر خشک ارگانیک
شیر خشک ارگانیک از فراورده‌های لبنی‌ای تهیه می‌شود که بدون استفاده از آفت‌کش، علف‌کش، آنتی بیوتیک یا هورمون‌های رشد عمل آمده است و به همین دلیل برخی پزشکان آن‌ها را محصولات سالم‌تری محسوب می‌کنند. اما بعضی شیر خشک‌های ارگانیک با قند نیشکر (ساکارز) شیرین می‌شوند که بسیار شیرین‌تر از قندهای معمول مورد استفاده در شیرخشک‌های دیگر است و به همین دلیل برخی پزشکان نگرانند که مبادا مصرف شیر خشک ارگانیک موجب بروز مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان و اضافه وزن شود. البته ساکارز در تمام شیر خشک‌های ارگانیک به کار برده نمی‌شود، بنابراین پیش از خرید شیر خشک محتویات درج شده روی قوطی شیر خشک را بررسی کنید و با پزشک اطفال نیز درباره انتخاب شیر خشک مناسب مشورت کنید.
شیر خشک پروبیوتیک و پری‌بیوتیک
بعضی شیر خشک‌ها غنی شده با پروبیوتیک است، پروبیوتیک‌ها باکتری‌هایی هستند که قرار است از اسهال کودکان سالم جلوگیری کنند. مصرف پروبیوتیک برای نوزادان مبتلا به بیماری‌های مزمن یا جدی مناسب نیست. پری‌بیوتیک‌ها نیز به منظور کاهش خطر مبتلا شدن نوزادان سالم به عفونت به بعضی شیر خشک‌ها اضافه می‌شود. البته هنوز مفید و موثر بودن این مواد برای نوزادان ثابت نشده است.
شیر خشک تکمیلی
شیر خشک‌های تکمیلی برای شیرخواران بالای ۴ ماه است که غذای جامد کمکی نیز مصرف می‌کنند؛ اما برای شیرخواران زیر ۴ ماه مناسب نیست. پیش از شروع مصرف شیر خشک تکمیلی حتماً با متخصص اطفال مشورت کنید.
انتخاب بهترین شیر خشک
تنوع بالای شیر خشک‌ها واقعاً گیج کننده است، از این رو توصیه‌های هوشمندانه‌ای را برایتان آماده کرده‌ایم تا راحت‌تر بتوانید شیر خشک مناسب را برای فرزندتان انتخاب کنید:
- با متخصص اطفال مشورت کنید: متخصص اطفال دامنه انتخاب‌هایتان را محدودتر می‌کند تا تصمیم‌گیری برایتان راحت‌تر شود؛ بنابراین ابتدا با ایشان مشورت کنید. تمام نوزادان مانند هم نیستند و هر چند شیر خشک استاندارد بر پایه شیر گاو بهترین گزینه برای اکثر نوزادان تازه متولد شده است، اما درصد اندکی از نوزادان به دلایلی مانند کم بودن وزن در زمان تولد، حساسیت یا عدم تحمل به شیر خشک ویژه‌ای نیاز دارند.
- شیر خشک‌های با آهن پایین را کنار بگذارید: اکثر پزشکان اطفال توصیه می‌کنند که نوزادان حداقل تا یک سالگی با شیر خشک غنی شده با آهن تغذیه شوند تا دچار فقر آهن و کم‌خونی نشوند.
- فکر نکنید که شیر خشک ویژه بهتر از شیر خشک معمولی است: اگر می‌خواهید شیر خشک خاصی، مثلاً شیر خشک بر پایه سویا را امتحان کنید، حتماً ابتدا با پزشک اطفال مشورت کنید. شیر خشک‌های ویژه معمولاً بسیار گران‌تر از شیر خشک‌های معمولی است و مصرف آن‌ها همواره ضروری نیست.
- در عوض کردن سریع شیر خشک‌ها احتیاط کنید: احتمالاً هر بار که فرشته کوچک‌تان شیر خشکی را تف می‌کند، در لحظه وسوسه می‌شوید که شیر خشک دیگری را امتحان کنید. اما تف کردن لزوماً به معنای بد بودن شیر خشک نیست. اکثر پزشکان اطفال توصیه می‌کنند که مصرف شیر خشک را حداقل یک هفته ادامه بدهید تا نوزاد دچار مشکلات گوارشی نشود.
میزان مصرف شیر خشک
دادن شیر خشک به نوزاد تازه متولد شده را به آهستگی شروع کنید. نوزادان در هفته اول معمولاً هر سه تا چهار ساعت یک بار یا هنگام گرسنگی به غذا نیاز پیدا می‌کنند و در هر وعده ۲۵ ـ ۸۵ گرم (۱ ـ ۳ اونس) شیر خشک می‌خورند. مقدار شیر خشک را به تدریج و به موازات بیشتر شدن نیاز نوزاد افزایش دهید، اما هرگز نوزاد را مجبور نکنید بیشتر از حدی که میل دارد، شیر خشک بخورد. این قانون درباره ترکیب شیر خشک با شیر سینه یا در صورت ریختن شیر سینه داخل شیشه شیر نیز صادق است: فقط به اندازه‌ای که نوزاد گرسنه است، به او غذا بدهید و هرگز او را مجبور به تمام کردن شیر نکنید.
قاعده کلی برای تعیین میزان مصرف شیر خشک این است که وزن نوزاد را بگیرید و آن را در ۲.۵ ضرب کنید، جواب تعداد اونس‌های شیر خشکی است که باید ظرف ۲۴ ساعت آینده به نوزاد بدهید ـ هر اونس تقریباً معادل ۲۸ گرم است. بنابراین اگر وزن نوزاد ۱۰ پاوند (۴.۵ کیلوگرم) باشد، باید تقریباً ۲۰ ـ ۲۵ اونس شیر خشک در روز مصرف کند ـ پس می‌توانید هر ۴ ساعت یک بار ۳ ـ ۴ اونس شیر خشک به نوزاد بدهید.
ممکن است تغذیه با شیر خشک خطرناک یا بد باشد؟
این روزها مصرف شیر خشک ایمن‌تر و آسان‌تر از همیشه شده است. با این حال همچنان باید هنگام خرید، آماده کردن و نگهداری شیر خشک مواظب باشید. توصیه‌های زیر را رعایت کنید تا مطمئن شوید که شیر خشک را به ایمن‌ترین روش ممکن به فرشته نازنین‌تان می‌دهید:
- تاریخ انقضاء شیر خشک را همواره کنترل کنید: اگر تاریخ انقضاء شیر خشک گذشته است، آن را نخرید یا مصرف نکنید. همچنین از مصرف شیر خشک‌هایی که قوطی یا ظرف‌شان زنگ زده، برآمده شده یا به نحوی آسیب دیده است، خودداری کنید، حتی سوراخ کوچکی به اندازه نوک سوزن نیز می‌تواند راه را برای ورود باکتری‌های مضر باز کند.
- نسبت شیر خشک و آب را به درستی رعایت کنید: دستورالعمل تهیه شیر خشک را بخوانید تا ببینید که اصولاً باید شیر خشک را با آب مخلوط کنید یا خیر؛ اگر لازم است از آب استفاده کنید، آب را به دقت اندازه‌گیری کنید. اگر شیر خشک را به اندازه کافی رقیق نکنید، مشکلاتی مانند کم‌آبی برای فرزندتان به وجود می‌آید و اگر آن را بیش از حد رقیق کنید، تغذیه مناسب و رشد نوزاد مختل می‌شود.
- شیر خشک باقیمانده در شیشه شیر را دور بریزید: باکتری‌های بزاق نوزاد در شیشه شیر تکثیر می‌شوند، پس شیر خشک باقیمانده در شیشه را حتماً دور بریزید. اگر نمی‌خواهید اسراف کنید، مقدار کمتری شیر خشک را در شیشه بریزید و اگر نوزاد دوباره گرسنه شد، مجدداً برایش شیر درست کنید.
- گرم کردن شیر خشک: هرگز شیر خشک را در مایکروویو گرم نکنید. مایکروویو شیر خشک را به صورت یکنواخت گرم نمی‌کند و بخش‌هایی که بیش از حد گرم شده است، ممکن است دهان نوزاد را بسوزاند. بطری را چند دقیقه در کاسه پر از آب داغ بگذارید تا به دمای اتاق برسد.
- وضعیت نگه داشتن شیشه شیر: هنگام شیر دادن به نوزاد باید سرش را کمی بالا نگه دارید و شیشه شیر را صاف بگیرید تا نوزاد مقدار زیادی هوا را مک نزند.
- شستن وسایل شیردهی: اگر شیشه شیر و سرشیشه را با آب تمیز و داغ به دقت بشویید و آب بکشید، جوشاندن یا استریل کردن آن ضرورتی نخواهد داشت. شیر خشک باقیمانده در شیشه شیر را کاملاً پاک کنید، چون شیر باقیمانده به سرعت خراب می‌شود و معده حساس نوزاد را به هم می‌ریزد.
گرفتن نوزاد از سینه مادر و شروع تغذیه با شیر خشک
وقتی می‌خواهید تغذیه نوزاد را با شیر خشک شروع کنید، حتماً به نکات زیر توجه کنید:
- نوزاد را هنگام تغذیه در آغوش بگیرید: بازوی‌تان را زیر سر نوزاد بگذارید تا سرش بالا بیاید و خطر خفگی هنگام تغذیه با شیشه شیر از بین برود.
- پوشک نوزاد را بررسی کنید: اگر نوزاد پس از شروع تغذیه با شیر خشک کمتر از همیشه پوشک‌هایش را خیس می‌کند، با متخصص اطفال تماس بگیرید؛ ممکن است نوزاد دچار مشکل کم‌آبی یا سوءتغذیه شده باشد.
- از مناسب بودن اندازه سوراخ پستانک شیشه شیر مطمئن شوید: اگر سوراخ سرشیشه بیش از حد بزرگ باشد، نوزاد عق می‌زند و وقتی جریان شیر وارد دهانش می‌شود، هراسان به نظر می‌رسد. اگر نوزاد هنگام شیر خوردن بیش از حد تقلا می‌کند، احتمالاً سوراخ سرشیشه بیش از حد کوچک است یا سرشیشه بیش از حد برایش سفت است.
