تعداد کمی از نوزادان هنگام تولد فاقد غده تیروئید بوده یا غده تیروئید آن‌ها کاملاً شکل نگرفته است. در عده‌ای از نوزادان هم قسمتی از تیروئید یا کل آن در محلی غیر از جای طبیعی خود قرار دارد. در بعضی نوزادان، سلول‌های تیروئید یا آنزیم‌های آن‌ها به درستی کار نمی‌کنند. علت کم کاری تیروئید مادرزادی در نوزادان تازه متولد شده معمولاً با علت کم کاری تیروئیدی که بعداً شروع می‌شود متفاوت است. در آمریکا، در تمامی ایالت‌ها گرفتن آزمایش خون از تمامی نوزادان تازه متولد شده برای تشخیص کم کاری تیروئید مادرزادی الزامی است. در این آزمایش معمولاً مقدار هورمون محرک تیروئید در خون اندازه‌گیری می‌شود. شروع درمان جایگزینی هورمون طی چند هفته اول بعد از تولد باعث می‌شود که نوزاد متولد شده با کم کاری تیروئید بتواند رشدی طبیعی و بدون آسیب مغزی و معلولیت‌های ذهنی داشته باشد.
در این مقاله اطلاعاتی در مورد کم کاری تیروئید در نوزادان ارائه شده و به بسیاری از پرسش‌هایی که ممکن است در مورد وضعیت کودکتان داشته باشید پاسخ داده می‌شود. به علاوه، خواندن مقاله‌ی حاضر احتمالاً باعث خواهد شد پرسش‌های جدیدی نیز در ارتباط با کودکتان در ذهن شما شکل بگیرد.
[sv slug=”alert”]برای دریافت مشاوره درباره‌‌ی درمان کم کاری تیروئید در نوزادان و یا برای رزرو نوبت در مطب دکتر نسرین السادات دوامی متخصص نوزادان و کودکان با شماره تلفن ۰۳۱۳۳۳۵۰۱۸۹ تماس حاصل فرمایید.[sv slug=”alert1″]
کم کاری تیروئید مادرزادی چیست؟
عارضه‌ای است که در آن غده تیروئید به اندازه رفع نیازهای بدن هورمون تیروئید تولید نمی‌کند. حدوداً از هر ۴۰۰۰ نوزاد تازه متولد شده یک نفر به کم کاری تیروئید مبتلا است.
غده تیروئید کجا قرار دارد و وظیفه آن چیست؟
تیروئید غده کوچکی به شکل پروانه است که در جلوی گردن قرار دارد. این غده ید را از غذایی که می‌خوریم دریافت کرده و از آن برای تولید هورمون تیروئید، که به آن تیروکسین یا «T4» هم گفته می‌شود، استفاده می‌کند. هورمون تیروئید نقشی حیاتی در رشد و توسعه طبیعی بدن دارد. غده تیروئید اگر به درستی رشد نکند، قادر نخواهد بود تا تیروکسین کافی برای رشد طبیعی بدن و توسعه مغز تولید کند.
غده تیروئید از کجا می‌داند که چه مقدار هورمون تیروئید باید بسازد؟
تیروئید هم مثل تمام غده‌های دیگری که در بدن هورمون می‌سازند، تحت کنترل هیپوفیز یا «غده اصلی» است که در قاعده مغز قرار دارد. اگر مقدار هورمون تیروکسین در بدن بیش از حد پایین باشد، غده هیپوفیز آن را احساس کرده و هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید (TSH) آزاد می‌کند. این هورمون، به طور طبیعی غده تیروئید را برای تولید بیشتر تیروکسین تحریک می‌کند. هنگامی که غده تیروئید به اندازه نیاز بدن تیروکسین تولید می‌کند، دیگر به محرک نیازی نبوده، بنابراین سطح هورمون محرک تیروئید در همان سطح پایینی که معمولاً قرار دارد باقی می‌ماند. در اکثر کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید، غده تیروئید به درستی رشد نکرده و نمی‌تواند به اندازه کافی تیروکسین تولید کند. در نتیجه، غده هیپوفیز به سختی کار کرده و با تولید سطوح بالایی از هورمون محرک تیروئید غده تیروئید را تحریک می‌کند. در نتیجه این کودکان تیروکسین پایین و هورمون محرک تیروئید بالایی دارند.
علت درست کار نکردن غده تیروئید چیست؟
شایع‌ترین علت این مشکل، رشد نامناسب غده تیروئید است. در طول اوایل بارداری غده تیروئید در قاعده مغز شروع به شکل‌گیری کرده و بعد به پایین گردن رفته و در آنجا رشد خود را به پایان می‌رساند. گاهی اوقات این فرایند قطع می‌شود و در نتیجه تنها بخش کوچکی از تیروئید شکل می‌گیرد که ممکن است در جایی غیر از محل طبیعی خود قرار داشته باشد. بعضی نوزادان هم اصلاً صاحب غده تیروئید نمی‌شوند. سایر علت‌های کم کاری تیروئید، که کمتر شایع هستند، هم عبارتند از: عدم تحریک توسط غده هیپوفیز یا ناتوانی غده تیروئید در تولید سطح مناسبی از هورمون تیروئید. تمامی این علل باعث کمبود یا نبود هورمون تیروئید مورد نیاز کودک می‌شوند.
امکان دارد که نوزادم کم کاری تیروئید را از من به ارث برده باشد؟
در خانواده بسیاری از افرادِ دارای نوزادان مبتلا به کم کاری تیروئید، اعضاء دیگری با مشکلات تیروئید نیز وجود دارد. با این حال، طبق شواهد هیچگونه الگوی آشکاری از وراثت در ارتباط با این چنین عارضه‌هایی دیده نمی‌شود. البته، انواع بسیار نادری از کم کاری تیروئید ارثی وجود دارد که اگر کودکتان به این چنین اختلالاتی مبتلا باشد پزشک شما را در جریان قرار خواهد داد.
چقدر احتمال دارد کودکانی که در آینده به دنیا می‌آورم مبتلا به کم کاری تیروئید باشند؟
حدوداً یک مورد از هر ۴۰۰۰ نوزاد با کم کاری تیروئید به دنیا می‌آید. احتمال به دنیا آوردن کودک دیگری با کم کاری تیروئید تنها به مقدار ناچیزی بیشتر از ۱ در ۴۰۰۰ است. در مورد انواع ارثی نادر کم کاری تیروئید، این احتمال بیشتر است. در حال حاضر هیچ روش قابل اطمینانی برای تشخیص کم کاری تیروئید قبل از تولد وجود ندارد.
چه چیزی باعث می‌شود غده تیروئید نوزاد من به شکل نامناسبی رشد کند؟
علل شکل نگرفتن، توسعه ناقص یا قرار گرفتن غده در یک محل غیرطبیعی هنوز شناخته شده نیستند. بسیاری از والدین فکر می‌کنند که کاری که در طول بارداری انجام داده‌اند، یا نداده‌اند، باعث ابتلای نوزاد آن‌ها به کم کاری تیروئید مادرزادی شده است، که این حقیقت ندارد.
آزمایش کم کاری تیروئید نوزادان چیست؟
چند روز بعد از تولد نوزاد یک قطره خون از پاشنه او گرفته می‌شود. این نمونه روی یک تکه فیلتر کاغذی جمع‌آوری شده و به آزمایشگاه غربالگری نوزادان فرستاده می‌شود. در آزمایشگاه، سطح هورمون تیروکسین و هورمون محرک تیروئید در خون اندازه‌گیری می‌شود.
چگونه می‌توانم از صحت نتیجه آزمایش غربالگری نوزادم اطمینان حاصل کنم؟
گاهی اوقات نتایج آزمایش‌های غربالگری آنقدر غیرطبیعی هستند که پزشکان تقریباً به طور قطع می‌توانند بگویند که مشکلی وجود دارد. در عین حال، در بعضی از آزمایش‌ها شواهد چندانی در مورد غیرطبیعی بودن سطح هورمون‌ها یافت نمی‌شود، که در این صورت وجود مشکل تیروئید نامتحمل است. در هر صورت، نتایج آزمایش‌های غربالگری می‌بایست با انجام آزمایش‌های بیشتر تأیید شوند، تا هم وجود کم کاری تیروئید و هم علت آن تعیین گردد.
معمولاً چه آزمایش‌هایی از نوزاد گرفته می‌شود؟
پزشک ممکن است با یک متخصص غدد درون ریز کودکان مشورت کرده یا شما را به چنین متخصصی ارجاع دهد. متخصص غدد درون ریز کودکان یک فوق تخصص اطفال در زمینه مشکلات هورمونی مانند کم کاری تیروئید است. در ادامه، با استفاده از خون گرفته شده از یک سیاهرگ، تیروکسین و هورمون محرک تیروئید مجدداً اندازه‌گیری می‌شوند. این کار برای تأیید تشخیص کم کاری تیروئید صورت می‌گیرد. معمولاً، برای بررسی طبیعی بودن مقدار بافت تیروئید، محل قرارگیری آن، و اینکه چه مقدار هورمون تیروئید تولید می‌کند، چندین آزمایش دیگر انجام می‌شود. این آزمایش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- جذب و اسکن تیروئید: این آزمایش نیازمند تجهیزات ویژه و مواد خاصی به نام ایزوتوپ‌های ید رادیواکتیو است که در اکثر بیمارستان‌های بزرگ وجود دارند. مواد رادیواکتیو در مقدار کمی از مایع حل شده و به صورت خوراکی یا با تزریق به یک رگ خونی وارد بدن می‌شود. مقدار رادیواکتیویته در دوز مصرف شده بسیار ناچیز بوده و حتی از یک عکس رادیولوژی هم کمتر است. چند ساعت بعد از مصرف ماده رادیواکتیو با استفاده از یک دستگاه، گردن بیمار اسکن می‌شود. بافت تیروئید، در صورت وجود، معمولاً در اسکن به روشنی می‌درخشد. میزان فعالیت تیروئید در غده، اغلب به نشان دادن کیفیت عملکرد این غده کمک می‌کند.
- سن استخوانی: از آنجا که بلوغ اسکلتی در کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید معمولاً با تأخیر صورت می‌گیرد، می‌توان با گرفتن یک عکس رادیولوژی از زانو یا دست کودک وجود چنین تأخیری را بررسی کرد.
- آزمایش تحریک هورمون آزادکننده تیروتروپین (TRH): برای بعضی از کودکان که تیروکسین پایینی داشته و سطح هورمون محرک تیروئید آن‌ها پایین بوده یا تنها کمی بالا است از یک آزمایش خاص استفاده می‌شود تا مشخص گردد که آیا غده هیپوفیز به مقدار طبیعی هورمون محرک تیروئید تولید می‌کند یا خیر.
برای اکثر کودکان انجام همه این آزمایش‌ها ضروری نیست و البته آزمایش دیگری هم وجود دارد که برای موارد خاص مفید هستند. پزشکتان بعد از صحبت با شما و معاینه کودکتان آزمایش‌های مورد نیاز را انتخاب می‌کند. این آزمایش‌ها را می‌توان ظرف چند روز انجام داد تا در صورت نیاز درمان به سرعت آغاز شود.
آیا کودک من معلول ذهنی خواهد شد؟
هدف از شروع هر چه سریعتر درمان برای یک نوزاد تازه متولد شده پیشگیری از آسیب دائمی به مغز و معلولیت‌های ذهنی است. پیش‌بینی تأثیر کم کاری تیروئید بر توسعه روانی کودک شما به چندین دلیل کار دشواری است. اول اینکه، حتی نوزادان مبتلا به کم کاری تیروئید هم ممکن است مقدار کمی تیروکسین داشته باشند که می‌تواند برای توسعه طبیعی مغز کافی باشد. دوم، نوزاد مبتلا به کم کاری تیروئید که در ابتدا رشد کُندی دارد ممکن است بعد از شروع درمان جایگزینی تیروئید به شکلی مناسب، به سرعت به رشد طبیعی برسد. دست آخر اینکه، توسعه روانی در تمامی کودکان تحت تأثیر وراثت و محیط است. در نتیجه، هرچه درمان زودتر شروع شود، احتمال دستیابی کودک به یک توسعه ذهنی که ظرفیت آن را دارد بیشتر خواهد بود.
چه درمانی برای کم کاری تیروئید وجود دارد؟
درمان شامل جایگزینی روزانه‌ی هورمون تولید نشده توسط بدن با قرص‌های هورمون تیروئید مصنوعی است (که به آن‌ها سدیم لووتیروکسین یا ال-تیروکسین هم گفته می‌شود). هورمون تیروئید مصنوعی دقیقاً مثل هورمون تولید شده توسط غده تیروئید عمل می‌کند. این هورمون در صورتی که با دوز مناسب به بیمار داده شود هیچگونه عوارض جانبی نخواهد داشت.
قرص‌های ال-تیروکسین با قدرت‌های متفاوتی در دسترس هستند. پزشک درمان کودک شما را با قرص‌های با قدرت پایین‌تر شروع کرده و هم‌زمان با رشد کودک دوز را افزایش می‌دهد. پزشک بر اساس معاینه کودک و اندازه‌گیری تیروکسین و هورمون محرک تیروئید در خون او به فواصل زمانی منظم، تعیین می‌کند که چه موقع کودک شما به دوز بالاتری نیاز دارد.
آیا قرص‌های هورمون تیروئید بدمزه هستند؟
خوشبختانه، خیر. خودِ قرص‌ها طعم بسیار کمی دارند.
کودک تا چه مدت باید هورمون تیروئید مصرف کند؟
تا آخر عمر. هورمون تیروئید اگرچه برای توسعه مغز در دو سال اول عمر اهمیت ویژه‌ای دارد، اما برای رشد و توسعه بدن و عملکرد طبیعی دستگاه‌های آن هم ضروری است. توقف جایگزینی هورمون تیروئید در بزرگسالی می‌تواند منجر به احساس کسالت و خمودگی، کاهش وزن، یبوست و پف کردگی و خشکی پوست شود. به همین دلایل، هورمون تیروئید می‌بایست تا آخر عمر به طور روزانه مصرف شود. البته بررسی های لازم باید توسط بهترین متخصص اطفال در اصفهان صورت گیرد.
برای فراموش نکردن نوبت‌های هورمون کودک چه باید کرد؟
دادن جایگزین هورمون تیروئید به کودکتان خیلی زود به بخشی از امور روزانه شما تبدیل می‌شود. بسیاری از افراد یک تقویم تهیه می‌کنند و هر روز صبح بعد از دادن قرص به کودک، آن روز را تیک می‌زنند. افراد دیگری هم در ابتدای هر هفته، هفت عدد قرص را جدا کرده و هر کدام را در یک ظرف جداگانه قرار می‌دهند. در کل، سعی کنید هیچ نوبتی را فراموش نکنید.
داروی خاصی وجود دارد که نباید آن را به کودکم بدهم؟
خیر. کودکتان می‌تواند هر دارویی که پزشک تجویز کرده را مصرف کند. او همچنین می‌بایست مثل هر کودک دیگری واکسیناسیون دریافت کند.
آیا اگر بیشتر از دوز تجویز شده به کودکم هورمون تیروئید بدهم، او سریعتر رشد خواهد کرد؟
خیر! دریافت بیش از حد هورمون تیروئید عملکردهای بدن را تا سطح خطرناکی سرعت داده و باعث سریعتر شدن ضربان قلب، اسهال، اختلالات خواب و سستی می‌شود. دادن هورمون تیروئید بیش از حد توصیه شده به کودک، باعث باهوش‌تر شدن او نمی‌شود.
آیا کودک من باید از رژیم غذایی خاص پیروی کند؟
خیر. کودک شما، مثل سایر کودکان، باید یک رژیم غذایی متناسب با سن خود داشته باشد. ضرورتی ندارد که به او غذاهای سرشار از ید بدهید. کم کاری تیروئید مادرزادی با رژیم غذایی قابل درمان نیست.
آیا کودکم بعد از شروع درمان تغییری می‌کند؟
این موضوع به این بستگی دارد که کمبود هورمون تیروئید پیش از درمان چه تأثیری بر کودکتان گذاشته است. اگر کودک پیش از درمان نشانه‌های بسیار کمی از کم کاری تیروئید را داشته باشد، بعد از شروع درمان دچار تغییرات ناچیزی می‌شود. اولین تغییراتی که ۴ تا ۵ روز بعد از شروع درمان ظاهر می‌شوند عبارتند از:
- افزایش ادرار: کودک شروع به از دست دادن آب اضافی بدن و همچنین از دست دادن ظاهر پف کرده خود می‌کند.
- افزایش فعالیت: کودک زمان کمتری را در خواب بوده و بیشتر گریه می‌کند. ممکن است به توجه بیشتری نیاز داشته باشد، که این نشانه خوبی بوده و حاکی از آن است که کودکتان نسبت به قبل از درمان علاقه بیشتری به محیط اطراف خود دارد.
- افزایش اشتها: خواهید دید که اشتهای کودک بهبود پیدا کرده است. او بیشتر برای تغذیه شدن گریه می‌کند و با شدت بیشتری غذا می‌خورد.
- تغییر در ظاهر: بعد از چند هفته اول درمان رنگ پوست کودکتان بهبود می‌یابد. او بالغ‌‌تر و کلاً سالم‌تر به نظر خواهد رسید.
- مهارت‌های جدید: اگر تکامل کودکتان قبل از درمان کُند بوده، قاعدتاً بعد از شروع جایگزینی هورمون تیروئید باید با سرعت بیشتری مهارت‌های جدید را کسب کند.
