قطره آهن در کودکان باید از چه سنی شروع شود؟ (شش ماهگی)

کم‌خونی یک مشکل شایع در سلامتی کودکان است. شایع‌ترین علت کم‌خونی، نبود آهن کافی در بدن است. کودکی که کم ‌خون است، به اندازه کافی گلبول قرمز یا هموگلوبین در بدن ندارد. هموگلوبین پروتئینی است که به سلول‌های قرمز خون اجازه می‌دهد اکسیژن را به سلول‌های دیگر بدن منتقل کنند. آهن عنصری مورد نیاز برای تشکیل هموگلوبین است.

قطره‌ یا قرص آهن را باید در طی چند ماه مصرف کرد تا سطح آهن در خون افزایش یابد. مکمل‌های آهن می‌توانند باعث تحریک معده و تغییر رنگ مدفوع شوند. برای افزایش جذب آهن باید آن‌ها را با معده خالی یا همراه با آب‌پرتقال مصرف کرد. مکمل‌های آهن بسیار مؤثرتر از ایجاد تغییرات در رژیم غذایی به ‌تنهایی هستند. اگر کودک نتواند قطره ‌یا قرص آهن مصرف کند، ممکن است به تزریق آهن درون وریدی یا آی وی نیاز باشد، اما این کار خیلی کاربردی ندارد.

چه عواملی باعث کم‌خونی فقر آهن در کودک می‌شود؟ 

کم‌خونی فقر آهن می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• خوردن غذاهایی با آهن پایین. کودک از غذای موجود در رژیم غذایی خود آهن می‌گیرد؛ اما فقط مقدار کمی از آهن موجود در غذا توسط بدن جذب می‌شود.
• نوزادان كامل كه از مادران سالم به دنیا آمده‌اند، آهن مورد نیاز بدن خود را در 3 ماه آخر بارداری دریافت می‌کنند.
• ممکن است شیرخوارانی که از مادران مبتلا به کم‌خونی یا سایر مشکلات سلامتی متولد می‌شوند، ذخیره آهن کافی نداشته باشند؛ و نوزادانی که زود به دنیا می‌آیند نیز ممکن است آهن کافی نداشته باشند.
• در سن 4 تا 6 ماهگی، آهن ذخیره شده در دوران بارداری در سطح پایینی است و با رشد نوزاد بدن او به آهن بیشتری نیاز خواهد داشت.
• متخصصین اطفال توصیه می‌کنند که کودک خود را در 6 ماه اول فقط با شیر مادر تغذیه کنید؛ اما شیر مادر آهن زیادی ندارد، بنابراین نوزادانی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کنند ممکن است آهن کافی نداشته باشند.
• نوزادان بزرگ‌تر و کودکان نوپا ممکن است آهن کافی از رژیم غذایی خود دریافت نکنند.
• تغییرات بدن. هنگامی که بدن از مرحله‌ی جهش رشد عبور می‌کند، برای تولید بیشتر گلبول‌های قرمز به آهن بیشتری نیاز دارد.
• مشکلات دستگاه گوارش. جذب ضعیف آهن، بعد از برخی از انواع جراحی‌های دستگاه گوارش معمول است. هنگامی که غذاهای حاوی آهن می‌خورید، بخش بیشتری از آهن دریافتی در قسمت فوقانی روده کوچک جذب می‌شود. هرگونه ناهنجاری در دستگاه گوارش (GI) می‌تواند جذب آهن را تغییر داده و باعث کم‌خونی فقر آهن شود.
• از دست دادن خون. از دست دادن خون می‌تواند باعث کاهش آهن در بدن شود. از دست دادن خون ممکن است بر اثر خونریزی دستگاه گوارش، خونریزی قاعدگی یا جراحات رخ دهد.

علائم کمبود آهن در کودکان

کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند منجر به بروز مشکلات متعددی شود، از جمله:

• کاهش انرژی
• بی‌رنگ شدن پوست
• مشکلات تمرکز
• احساس سبکی سر
• خستگی
• تنگی نفس
• سردی پا و دست‌ها
• درد قفسه سینه و ضربان قلب سریع

نوزادان و کودکان خردسال برای رشد و تکامل مناسب کل بدن خود، به ویژه مغزشان که به سرعت در حال رشد است، به آهن نیاز دارند. هنگامی که کودکان خردسال کم‌خون باشند، ممکن است در رشد طبیعی‌شان تأخیر بیفتد. آن‌ها ممکن است در مدرسه مشکلاتی داشته باشند، از جمله مشکل در انجام کارها و مشکلات توجه. البته به یاد داشته باشید که همه کودکان مبتلا به کم‌خونی علائم ذکر شده در بالا را ندارند. همچنین، برخی از کودکان سطح آهن پایینی دارند اما با این وجود دچار کم‌خونی نشده‌اند.

آیا برخی از کودکان در معرض خطر بیشتری برای فقر آهن هستند؟ 

بعضی از کودکان بیشتر دچار کم‌خونی می‌شوند. کودکانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، وزن آن‌ها هنگام تولد کم است، در فقر زندگی می‌کنند و یا اخیراً به جایی مهاجرت کرده‌اند، بیشتر در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند. دختران نوجوان نیز به دلیل از دست دادن خون دوران قاعدگی در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند.

اگر کودک شما به یکی از این علل در معرض خطر فقر آهن قرار دارد، درباره‌ی استفاده از قطره آهن و یا رژیم غذایی مناسب با پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید.

چگونه می‌توانم مطمئن شوم که کودکم به اندازه کافی آهن دریافت می‌کند؟ 

به طور کلی، تصور می‌شود که نوزادان کاملی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، در 4 ماه اول زندگی آهن کافی را از شیر مادرشان دریافت می‌کنند. پس از آن تا زمانی که آهن کافی از منابع دیگر مانند شیرخشک های غنی شده با آهن یا غذای غنی از آهن دریافت نکنند، باید قطره آهن به آن‌ها داده شود. نوزادانی که با شیر خشک تغذیه شده‌اند، به شیرخشک غنی شده با آهن نیاز دارند. نوزادان پس از شروع مصرف غذاهای جامد، هر روز باید غذای غنی از آهن مانند گوشت یا غلات غنی شده با آهن دریافت کنند. به نوزادان نارس تقریباً همیشه باید از 1 ماهگی تا 12 ماهگی آهن اضافی داده شود، یا به صورت مکمل (در صورت خوردن شیر مادر) یا با شیر خشک مخصوص.

کودکان زیر 12 ماه نباید از شیر گاو استفاده کنند. از آنجا که شیر گاو منبع پایینی از آهن است، کودکان نوپا اگر بیش از 2 تا 3 فنجان شیر در روز بنوشند، مستعد ابتلا به کم‌خونی می‌شوند. اگر میزان شیر گاوی را که کودک شما می‌نوشد محدود کنید، احتمال خوردن غذاهایی که آهن بیشتری دارند برای کودک بیشتر خواهد بود.

کودک شما باید یک رژیم غذایی متعادل داشته باشد که روزانه شامل بخش‌های غذاهای غنی از آهن باشد، مانند:

• جگر، گوشت گاو، مرغ، گوشت بره
• ماهی تن، ماهی قزل‌آلا
• غلات و نان‌های غنی شده با آهن
• حبوبات خشک مانند سویا، لوبیا چیتی و لوبیای قرمز، لپه، نخود و لوبیای چشم بلبلی
• غلات کامل، از جمله گندم، ارزن، جو دوسر و برنج قهوه‌ای
• میوه‌های خشک مانند زردآلو، کشمش، آلو خشک، خرما، هلو
• سبزی‌های با برگ سبز تیره، از جمله سبزی‌های برگ‌دار مانند اسفناج، کلم پیچ و کلم‌برگ سبز و همچنین کلم بروکلی و مارچوبه
• شیره‌ی چغندر بدون قند

جالب اینجاست که بدن آهن را از منابع حیوانی مانند گوشت، بهتر از آهن از منابع گیاهی جذب می‌کند. اسید اسکوربیک (ویتامین C) همچنین به روده کمک می‌کند تا آهن را به طور مؤثرتری جذب کند. غذاهای غنی از آهن را در کنار نوشیدنی‌ها یا غذاهایی که سرشار از ویتامین C هستند، مصرف کنید، به طور مثال با آب‌پرتقال، مرکبات، کلم بروکلی، توت‌فرنگی و خربزه.

آیا باید کودک من از نظر کمبود آهن آزمایش شود؟ 

کمبود آهن را می‌توان با یک آزمایش خون ساده به راحتی تشخیص داد. سازمان‌های مختلف در مورد غربالگری معمولی برای کم‌ خونی، توصیه‌های متفاوتی دارند. اغلب اوقات کودکان برای اولین بار در حدود سن 1 سالگی بررسی می‌شوند. اگر کودک شما بیشتر در معرض خطر باشد، ممکن است این کار زودتر انجام شود. اگر نگران این هستید که کودک شما کم‌خونی دارد یا در معرض کم‌ خونی است، به پزشک کودک خود اطلاع دهید.

با تشخیص سریع کم‌خونی و استفاده از قطره آهن می‌توان از بسیاری از بیماری‌های کودکان در آینده پیشگیری کرد.

کودک من چقدر آهن نیاز دارد؟ 

میزان دقیق آهن مورد نیاز در رژیم‌های غذایی کودکان بسته به سن و جنس آن‌ها متفاوت است. به عنوان مثال، از آنجا که دختران نوجوان به خاطر خون‌ریزی دوره‌ی قاعدگی، مقداری آهن از دست می‌دهند، به آهن بیشتری نسبت به پسرها نوجوان نیاز دارند. در اینجا چند مبنا در مورد مقدار آهن مورد نیاز کودکان در روز در سنین مختلف آورده شده است:

اگر کودک من کم‌خون است چه کار باید کنم؟ 

اگر کودک شما کم‌خون است، با پزشک صحبت کنید تا مطمئن شوید کودک شما از یک رژیم غذایی متعادل و غنی از غذاهای حاوی آهن استفاده می‌کند.

اگر پزشک فکر می‌کند که کودک شما نیاز به قرص یا قطره‌ی آهن دارد، باید بپرسید که کودک تان باید کدام فرم آهن را مصرف کند. انواع مختلفی از مکمل‌های آهن در بازار موجود است و شاید لازم باشد چندین مورد را امتحان کنید تا یکی از مواردی را که کودک شما تحمل می‌کند پیدا کنید. پزشک شما را تشویق خواهد کرد که برای بهبود جذب آهن در بدن، به کودک خود یک غذا یا نوشیدنی حاوی ویتامین C به همراه مکمل آهن بدهید. اگر کودک شما به خاطر مصرف مکمل، دچار ناراحتی معده شود، بهتر است که مکمل آهن را چند بار در روز و در دوزهای کمتری به او بدهید.

اگر به فرزند خود قطره آهن می‌دهید، با دقت دستورالعمل‌های پزشک را دنبال کنید. آهن در دوزهای بالاتر از موارد ذکر شده در جدول بالا می‌تواند علائمی را در کودکان ایجاد کند. هرگز بیش از مقدار تجویز شده آهن به کودک ندهید، حتی اگر به طور تصادفی یک دوز دارو را فراموش کرده‌اید.

نحوه نگه داری بهینه از مکمل‌های آهن کودکان چگونه است؟ 

مکمل‌های آهن (قرص و قطره آهن) یک علت عمده در مرگ و میر ناشی از مسمومیت در کودکان خردسال هستند. حتی اگر بدن ما به مقدار مشخصی آهن احتیاج دارد، آهن اضافی می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی و حتی از بین رفتن انسان شود به ویژه هنگامی که کودکان کوچک مکمل‌های آهنی را که برای بزرگ‌سالان استفاده می‌شود می‌خورند. برای حفظ امنیت و سلامت فرزندتان، مکمل‌ها را در بالاترین قفسه کابینت خود قرار دهید، ترجیحاً در کمد قفل شده. این مکمل همچنین باید در یک ظرف مشخص شده با درب مقاوم در برابر باز کردن به دست کودک باشد.

اگر فکر می‌کنید ممکن است فرزند شما بیش از حد از مکمل‌های آهن یا سایر مولتی‌ویتامین‌های حاوی آهن استفاده کرده باشد، بلافاصله با پزشک یا نزدیک‌ترین بخش اورژانس بیمارستان تماس بگیرید.

آیا مکمل‌های آهن عوارض جانبی دارند؟ 

شواهد کمی وجود دارد که نشان می‌دهند شیر خشک‌های غنی شده با آهن، غلات یا غذاهای غنی از آهن باعث بروز عوارض گوارشی مانند یبوست در نوزادان یا کودکان نوپا می‌شود.

عوارض جانبی شایع ناشی از مصرف مکمل‌های آهن یا قطره آهن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• دل ‌درد
• حالت تهوع
• اسهال
• یبوست
• مدفوع سیاه

بیشتر کودکان بعد از چند هفته از مصرف قطره آهن احساس طبیعی دارند.

قطره آهن ممکن است دندان‌ها را لکه‌دار کند. برای جلوگیری از لک شدن دائمی دندان‌ها، بعد از هر بار قطره دادن به کودک، دندان‌های او را با دستمال خیس شده تمیز کنید.