درک تغییرات و همچنین رشد و توسعه پیش روی کودکتان بخش مهمی از فرزند‌پروری است. نوزادان و کودکان، همچنان که یک سری مراحل رشد را پشت سر می‌گذارند، با بعضی چالش‌های جسمانی و عاطفی و همچنین بعضی از مشکلات معمولِ این دوره از عمر روبرو می‌شوند.
این رشد و توسعه علاوه بر تغییرات جسمانی، که از دوره نوزادی تا بلوغ رخ می‌دهند، بعضی تغییرات در هیجانات، شخصیت، رفتار، تفکر و گفتار، که کودکان با شروع به درک و تعامل با دنیای اطرافشان دستخوش آن‌ها می‌شوند را نیز شامل می‌گردد.
در ادامه اطلاعات بیشتری در خصوص رشد صورت گرفته در سنین و مراحل مختلف عمر کودک را مرور خواهیم کرد.
توسعه کودک: 1 تا 3 ماهگی
همچنان که کودکتان شروع به رشد می‌کند، توسعه توانایی‌های جدید و هیجان‌انگیزی را در او مشاهده خواهید کرد. در این سن، کودک سفتی عضلانی زمان نوزادی‌اش را از دست می‌دهد و عضلاتش شل‌تر می‌شوند که این باعث می‌شود او بتواند دست‌ها و پاهایش را بیشتر باز کند. اگرچه نرخ پیشرفت کودکان در زمینه توسعه با یکدیگر متفاوت است، با این حال، موارد زیر بعضی از نقاط عطف مشترکی هستند که ممکن است کودک شما در این گروه سنی به آن‌ها برسد:
- بعضی عکس‌العمل‌های حفاظتی زمان نوزادی شروع به ناپدید شدن می‌کنند
- عضلات گردن قوی‌تر می‌شوند، که این باعث می‌شود سر صاف نگه داشته شود و حرکت اضافی نکند
- موقعی که روی شکم قرار داده می‌شود، سر را به این طرف و آن طرف می‌چرخاند
- دست‌ها یا اشیاء را به طرف دهان می‌برد
- به دست‌های خود نگاه می‌کند
- نور، صورت‌ها و اشیاء را با نگاه دنبال می‌کند
- به صداها گوش می‌دهد
- دست‌ها را باز و بسته می‌کند
- جغجغه یا اشیاء دیگر را نگه داشته، سپس می‌اندازد
- پاها را با شدت و دامنه بیشتری حرکت می‌دهد
در پایان سه ماهگی:
- وقتی روی شکم قرار داده می‌شود سر و سینه را بالا می‌آورد
- شروع به دراز کردن دست برای گرفتن اشیاء می‌کند، گاهی اوقات با دست به اشیاء آویزان ضربه می‌زند
کودک من در 1 تا 3 ماهگی چه چیزهایی می‌تواند بگوید؟
برای والدین خیلی هیجان‌انگیز است که ببینند کودکانشان به موجوداتی اجتماعی تبدیل می‌شوند که می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. اگرچه گفتار هر کودک با نرخ مخصوص به خود توسعه می‌یابد، اما موارد زیر برخی از نقاط عطف مشترک در میان این گروه سنی هستند:
- کودک شروع به تقلید بعضی از صداها می‌کند (زمزمه کردن، ادا کردن مصوت‌ها)
- گریه‌ها هدفمندتر شده و برای ابراز گرسنگی، خستگی و سایر نیازها با یکدیگر تفاوت دارند
کودک من چه چیزهایی را درک می‌کند؟
در طول این دوره درک و آگاهی کودک از دنیای اطرافش افزایش می‌یابد. اگرچه نرخ پیشرفت کودکان در این زمینه متفاوت است، اما موارد زیر برخی از نقاط عطف مشترک در این گروه سنی هستند:
- کودک صداهای آشنا را تشخیص می‌دهد، خصوصاً صدای پدر و مادر
- در پاسخ به دیگران لبخند می‌زند
- به ارتباط اجتماعی پاسخ می‌دهد، ممکن است چیزهایی را زمزمه کند
- دست‌ها، پاها و بدن را با ریتم صدای دیگران حرکت می‌دهد
چگونه می‌توانم به افزایش توسعه و امنیت هیجانی کودکم کمک کنم؟
کودکان خردسال به امنیت آغوش والدین نیاز دارند، و اطمینان‌بخشی و آسایش‌بخشی صدا، لحن و هیجانات شما را درک می‌کنند. برای پرورش امنیت هیجانی کودکتان روش‌های زیر را مد نظر قرار دهید:
- صورت کودک را مقابل صورت خود بگیرید و توی چشم‌هایش نگاه کنید
- در طول روز، در هنگام تعویض لباس، استحمام، تغذیه یا بازی کردن با کودکتان با او با یک صدای آرامش‌بخش و سرزنده صحبت کنید
- برای کودکتان آواز بخوانید
- به کودکتان جغجغه و اسباب‌بازی‌های نرم با صداهای مختلف بدهید
- اجازه بدهید کودکتان صداهای مختلف را بشوند (برای مثال، آویز صدادار، تیک تاک ساعت، موسیقی ملایم یا جعبه موسیقی)
- به کودکتان تصاویر روشنی از عکس‌های سیاه و سفید نشان دهید
- بالای سر کودکتان یک آویز تخت کودک با اشیائی به رنگ روشن قرار دهید
- کودکتان را به اسم صدا کنید
- در زمان تغذیه کودک را در بغلتان نگه‌دارید، و زمانی که پریشان است به آرامش بدهید و موقعی که خوشحال است نوازشش کنید.
توسعه کودک: 4 تا 6 ماهگی
در طول این ماه‌ها، کودکان به سرعت می‌آموزند که برای برقراری ارتباط تلاش کرده و دنیای اطرافشان را دستکاری کنند. آن‌ها یاد می‌گیرند که چگونه از دست‌هایشان، این ابزارهای شگفت‌انگیز، استفاده کنند. و آن‌ها در این زمان شروع به کشف کردن صدای خود می‌کنند. از 4 تا 6 ماهگی کودکتان احتمالاً:
- رفلکس‌های گرفتن، استارتل یا مورو، جستجو کردن و تونیک گردن او (رفلکس‌هایی که به طور طبیعی در نوزادان وجود دارند) از بین می‌روند
- تعادل سرش را به خوبی حفظ می‌کند
- می‌تواند در حال تکیه داده بنشیند، در این حالت کمر خمیده است
- وقتی در حالت ایستاده نگه داشته می‌شود می‌تواند پاهایش را تکیه‌گاه بدنش قرار بدهد
- در حدود شش ماهگی از حالت طاق باز به حالت دمر، و بالعکس، غلت می‌زند.
- اشیاء را از یک دست به دست دیگر خود می‌دهد
- هنگامی که به پشت دراز می‌کشد مچ و پنجه پاهای خود را می‌گیرد
- وقتی روی شکم قرار داده می‌شود دست‌ها و پاها را به حالت شنا کردن حرکت می‌دهد
- آب دهانش شروع به ریختن می‌کند (که همیشه نشانه دندان درآوردن نیست)
- روزی دو تا سه بار چرت‌های یک تا سه ساعته می‌زند (به طور متوسط)
- شب‌ها طولانی‌تر می‌خوابد (شش تا هشت ساعت مداوم)
- رنگ‌ها را به طور کامل می‌بیند، می‌تواند فواصل دورتری را ببیند
کودکم چه چیزهایی می‌تواند بگوید؟
برای والدین خیلی هیجان‌انگیز است که ببینند کودکانشان به موجوداتی اجتماعی تبدیل می‌شوند که می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. اگرچه گفتار هر کودک با نرخ مخصوص به خود توسعه می‌یابد، اما موارد زیر بعضی از نقاط عطف مشترک در میان این گروه سنی هستند:
- وقتی با کودک صحبت می‌شود یا در پاسخ به اسباب‌بازی‌ها زمزمه می‌کند یا از گلو صداهایی مثل صدای غرغره تولید می‌کند
- کودک نامفهوم حرف می‌زند، صداها را تقلید می‌کند
- حدود 6 ماهگی، صداهای تک هجایی (دا، ما، با) تولید می‌کند
- می‌خندد
- جیغ می‌کشد
- با آب دهانش حباب درست می‌کند
کودکم چه چیزهایی را درک می‌کند؟
در طول این دوره آگاهی کودک نسبت به افراد و محیط افزایش یافته و او با افرادی غیر از والدین خود شروع به تعامل می‌کند. اگرچه نرخ پیشرفت کودکان در این زمینه متفاوت است، اما موارد زیر برخی از نقاط عطف مشترک در این گروه سنی هستند:
- کودک افراد و چیزهای آشنا را می‌شناسد
- دست‌ها را باز می‌کند تا از روی زمین بلندش کنند
- شروع به یادگیری مفهوم «بقای شئ» می‌کند (یعنی بخشی از یک شئ که زیر پتو پنهان شده، اگرچه دیده نمی‌شود، باز هم وجود دارد)
- وقتی شخصی می‌رود یا چیزی از دست او گرفته و برده می‌شود ناراحتی خود را بروز می‌دهد
- نام خود را می‌شناسد
- «نه» را درک می‌کند
- شروع به درک علت و معلول می‌کند (مثل صدایی که از افتاد یک اسباببازی تولید می‌شود)
چگونه می‌توانم به افزایش توسعه و امنیت هیجانی کودکم کمک کنم؟
از روش‌های زیر برای پرورش امنیت هیجانی کودکتان استفاده کنید:
- وقتی کودکتان صدایی تولید می‌کند آن را تکرار کنید و لبخند بزنید
- همراه کودکتان بخندید
- در طول تغذیه، تعویض لباس، تعویض پوشک و حمام با کودکتان صحبت کرده و حرکات و او را تقلید کنید
- هر روز مدتی روی زمین بنشینید و با کودکتان بازی کنید
- همراه کودتان برقصید و سایر حرکات ریتمیک را انجام بدهید
- کودکتان را با کودکان دیگر و والدین آن‌ها آشنا کنید
- در نزدیکی کودکتان اسباب‌بازی‌های بی‌خطری قرار دهید تا او تشویق شود که دست دراز کند و آن‌ها را بگیرد
- با درآوردن شکلک‌ها یا صداهای بامزه یا فوت کردن روی شکم کودک و خندیدن، او را به خندیدن و بازی تشویق کنید
- با انجام بازی «دالی موشه» درک بقای شئ را در کودکتان توسعه دهید، به این معنی که کودک درک کند که اشیاء، حتی اگر دیده نشوند هم، وجود دارند
- به کودکتان کتاب‌های مصور با تصاویر روشن و اشیاء جالب نشان دهید
- تصویر کودکتان در آینه را به او نشان دهید
- برای کودکتان کتاب و داستان بخوانید و به تصاویر اشاره کنید
- کودکتان را بیرون ببرید تا چیزها و افراد جدیدی را ببیند
- زمان تغذیه کودکتان را بغل کنید و وقتی از خواب بیدار می‌شود او را نوازش کنید
- وقتی کودکتان ناراحت است او را بغل کنید و به او آرامش بدهید
توسعه کودک: 7 تا 9 ماهگی
در طول نیمه دوم این سال، کودکتان شروع به حرکت می‌کند. بعد از اینکه یاد گرفت که می‌تواند با غلت زدن جابه‌جا شود، چند ماه بعدی را صرف یادگیری این موضوع می‌کند که چگونه می‌تواند به جلو و عقب حرکت کند. اگر هنوز محیط خانه را برای کودکتان بی‌خطر نساخته‌اید، بهتر است هر چه زودتر دست به کار شوید!
- کودک به راحتی از روی شکم به روی کمر و بالعکس غلت می‌زند
- با حالت خمیده رو به جلو می‌نشیند، ابتدا با کمک دست‌ها، سپس بدون تکیه‌گاه
- موقعی که تکیه‌گاهی برای ایستادن دارد بالا و پایین می‌جهد
- روی چهار دست و پا می‌ایستد و خود را به جلو و عقب تکان می‌دهد
- ابتدا به عقب، سپس به جلو به آرامی حرکت می‌کند، می‌خزد یا سر می‌خورد
- شروع می‌کند به بالا کشیدن خود برای ایستادن
- دستش را برای اجسام دراز می‌کند و آن‌ها را با استفاده از تلاش دست می‌گیرد
- اسباب‌بازی‌ها را روی میز می‌کوبد
- می‌تواند در هر دست یک جسم را نگه دارد
- می‌تواند یک بطری را در دست نگه دارد
- دالی موشه بازی می‌کند
- حدود 8 تا 9 ماهگی اشیاء را با شست و انگشت اشاره می‌گیرد
- شروع به دندان درآوردن می‌کند، معمولاً با دو دندان جلویی پایین شروع می‌شود، و سپس دو دندان جلویی بالا جوانه می‌زنند
- یاد می‌گیرد که از فنجان مایعات بنوشد
- همه چیز را در دهان می‌گذارد
- روزانه دو، و گاهی سه، چرت یک تا دو ساعته می‌زند (به طور متوسط)
- ممکن است شب‌ها بیدار شود و گریه کند
کودکم چه چیزهایی می‌تواند بگوید؟
برای والدین بسیار هیجان‌انگیز است که ببینند کودکشان به یک موجود اجتماعی تبدیل شده که می‌تواند با دیگران تعامل کند. اگرچه گفتار هر کودک با نرخ مخصوص به خود توسعه می‌یابد، اما موارد زیر برخی از نقاط عطف مشترک در میان این گروه سنی هستند:
- کودک صداهای دو هجایی تولید می‌کند (ما-ما، دا-دا)
- صدای چندین مصوت مختلف را تولید می‌کند، خصوصاً «اُ» و «یو»
- صدا و لحن تولید شده توسط دیگران را تکرار می‌کند
کودکم چه چیزهایی را درک می‌کند
در طول این دوره آگاهی کودک نسبت به افراد و محیط اطرافش افزایش پیدا می‌کند. اگرچه نرخ پیشرفت کودکان در این زمینه متفاوت است، اما موارد زیر برخی از نقاط عطف مشترک در این گروه سنی هستند:
- به نام خود و «نه» پاسخ می‌دهد
- به گفتگو توجه می‌کند
- ظاهراً بعضی کلمات را درک می‌کند (مانند «بخور»)
- مادر را به دیگران ترجیح می‌دهد
- از دیدن خودش در آینه لذت می‌برد
- به تغییر در هیجانات دیگران پاسخ می‌دهد
- از غریبه‌ها می‌ترسد
- علاقه و بیزاری خود نسبت به غذاها را نشان می‌دهد
- برای جلب توجه صداهایی مثل سرفه یا خرناس تولید می‌کند
- شروع به درک مفهوم بقای شئ می‌کند و می‌تواند پس از آنکه پوشیده شدن روی یک اسباببازی را دید، پوشش روی آن را بردارد
- می‌تواند با یک اشاره راهنمایی کننده، از دستورهای یک مرحله‌ای پیروی کند (برای مثال، «توپ را بگیر» در حالی پدر یا مادر به توپ اشاره می‌کند)
چگونه می‌توانم به افزایش توسعه و امنیت هیجانی کودکم کمک کنم؟
برای پرورش امنیت هیجانی کودکتان از روش‌های زیر استفاده کنید:
- به کودکتان اسباب‌بازی‌های بی‌خطری بدهید که موقعی که تکان داده می‌شوند یا ضربه می‌خورند صدا تولید می‌کنند
- به همراه کودکتان روبروی آینه قرار بگیرید، کودکتان را صدا کنید و در همان حال به تصویر او در آینه اشاره کنید
- هنگام صحبت کردن با کودک، درست مثل صحبت کردن با بزرگسالان، مکث کنید و منتظر بمانید تا او پاسخ بدهد
- با کودک «دالی موشه» بازی کنید
- در همان حال که اشیاء معمولی را به کودکتان نشان می‌دهد نام آن‌ها را هم بگویید
- با دهان و لحن صدایتان اصوات مختلفی تولید کنید
- صداهایی که کودکتان تولید می‌کند را تکرار کنید و بسط بدهید، مثلاً وقتی می‌گوید «ما» شما بگویید «ماما»
- هر روز کتاب‌های مصور به کودکتان نشان بدهید و برای او داستان بخوانید
- به کودکتان اسباب‌بازی‌هایی با قسمت‌ها یا دستگیره‌هایی برای کشیدن، ضربه زدن یا چرخاندن داشته باشند
- به کودکتان اسباب‌بازی‌هایی بدهید که قطعات آن روی هم یا در درون یکدیگر قرار می‌گیرند و به نشان دهید که آن‌ها چطور کار می‌کنند
- همراه کودکتان یک قلعه بسازید و به او نشان دهید که چگونه می‌توان آن را خراب کرد
- برای حمام و خواب او یک برنامه روزانه منظم ایجاد کنید
- به جای شیشه شیر از یک فنجان استفاده کنید.
توسعه کودک: 10 تا 12 ماه
آخرین مرحله توسعه کودک در سال اول زندگی، یک تحول کاملاً محسوس است. او دیگر نوزاد نیست می‌تواند بیشتر شبیه به یک کودک نوپا به نظر بیاید و عمل کند. با این حال، او از بسیاری جنبه هنوز هم یک کودک است. او می‌آموزد که:
- خودش را بالا بکشد و بایستد
- می‌تواند از حالت ایستاده بنشیند
- با دست گرفتن به مبلمان راه می‌رود یا در خانه گشت می‌زند
- بدون دست گرفتن به مبلمان در کنار آن‌ها می‌ایستد
- ممکن است با گرفتن انگشت یا دستتان راه برود
- ممکن است شروع به قدم برداشتن کرده و بدون کمک راه برود
- توپی که به طرفش غلتیده را دریافت می‌کند و برمی‌گرداند
- می‌تواند با انگشتانش غذا و اجسام کوچک را بردارد
- می‌تواند خودش خوراکی‌های کوچک را بردارد و بخورد
- مایعات را با نی از فنجان می‌نوشد
- می‌تواند یک کتاب را ورق بزند، اغلب چند برگ باهم
- اجسام را به هم می‌کوبد
- با خط خطی کردن کاغذ، ادای نوشتن را درمی‌آورد
- دندان‌های تازه شروع به جوانه زدن می‌کنند؛ ممکن است تا یک سالگی صاحب چهار تا شش دندان شود
- در طول روز دو بار می‌خوابد و شب می‌تواند بدون وقفه تا 12 ساعت بخوابد
- ممکن است شب‌ها از خواب بیدار شود و به دنبال والدینش بگردد
کودکم چه چیزهایی می‌تواند بگوید؟
برای والدین خیلی هیجان‌انگیز است که ببینند توسعه گفتار کودکانشان، آن‌ها را به موجوداتی اجتماعی تبدیل می‌کند که می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. اگرچه گفتار هر کودک با نرخ مخصوص به خود توسعه می‌یابد، اما موارد زیر برخی از نقاط عطف مشترک در میان این گروه سنی هستند:
- کودک می‌گوید بابا و ماما و می‌داند که این افراد چه کسانی هستند
- صداها و بعضی گفتارها را تقلید می‌کند
- ممکن است چیزهایی مثل «اوه اوه» (به نشانه ترس، هشدار، دشواری و غیره) بگوید
- در پاسخ به پرسش‌هایی مثل «گاو چه می‌گوید؟» صدای حیوان را تقلید می‌کند
- اشارات ساده (مانند تکان دادن سر به معنی «نه»)
کودکم چه چیزهایی را درک می‌کند؟
در این سن، کودکان نسبت به خودشان و دیگران آگاه‌تر می‌شوند. اما هنوز اطمینان ندارند که مادر وقتی می‌رود دوباره برگردد. اگرچه نرخ پیشرفت کودکان در این زمینه متفاوت است، اما موارد زیر برخی از نقاط عطف مشترک در این گروه سنی هستند:
- کودک اجسام و تصاویر آشنای موجود در کتاب‌ها را تشخیص می‌دهد، و وقتی از او پرسیده می‌شود که «… کجاست؟» به یک شئ اشاره می‌کند
- از دستورهای یک مرحله‌ای پیروی می‌کند، البته ابتدا باید والدین به او نشان دهند که آنچه از او می‌خواهند چگونه انجام می‌شود
- برای افراد و اسباب‌بازی‌ها یک سری اولویت‌بندی‌ها دارد، و ممکن است یک اسباببازی یا پتوی مورد علاقه داشته باشد
- کنجکاو است می‌خواهد کاوش کند
- همراه با موسیقی بدنش را حرکت می‌دهد
- عمداً اجسام را می‌اندازد تا دیگران آن‌ها را بردارند
- با اشاره و حالات سر و دست اجسام و اعمال را نشان می‌دهد
- ادای کارهای ساده‌ای مثل تمیزکاری یا نوشیدن از یک فنجان را در می‌آورد
کودکم چگونه با دیگران تعامل می‌کند؟
اضطراب جدایی و ترس از غریبه‌ها در این سن شایع است. اضطراب جدایی عبارت است از اضطراب و ترس از جدا شدن از یکی از والدین، خواه والدین واقعاً محل حضور کودک را ترک بکنند یا خیر. البته، این بخش مهمی از رابطه با والدین است. هر کودک منحصربه‌فرد بوده و شخصیت متفاوتی دارد، با این حال برخی ویژگی‌های رفتاری مشترکی وجود دارد که ممکن است در کودک شما هم وجود داشته باشد:
- اضطراب و ترس از غریبه‌ها؛ ممکن است کودک به والدین بچسبد و آن‌ها را محکم بگیرد؛ و وقتی والدین از کنار او می‌روند گریه می‌کند
- کودک به نشانه خداحافظی دست تکان می‌دهد
- وقتی به او «نه» گفته می‌شود گریه می‌کند یا احساسات منفی خود را بروز می‌دهد
چگونه می‌توانم میزان یادگیری و امنیت هیجانی کودکم را افزایش بدهم؟
از راه‌های زیر برای پرورش امنیت هیجانی کودکتان استفاده کنید:
- در حالی که کودکتان در یک محوطه ایمن در حال بازی است، مدت‌های کوتاهی محل را ترک کنید تا کودکتان یاد بگیرد که هر بار که می‌روید دوباره برمی‌گردید
- به تدریج کودکتان را با افراد و چیزهای جدید آشنا کنید
- همراه کودکتان به کتاب‌های مصور نگاه کنید و با او درمورد آن تصاویر صحبت کنید
- به کودکتان خوراکی‌های کوچک بدهید، و کمک کنید تا از یک قاشق استفاده کند، اما اجازه بدهید که او این کار را به تنهایی انجام دهد. نگران این نباشید که کودک خود و اطرافش را کثیف کند، چراکه در اینجا آزمون و خطا نقش مهمی در یادگیری دارد.
- هر روز برای کودکتان داستان بخوانید
- وقتی کودکتان با اشاره به چیزی، آن را درخواست می‌کند، در همان حال که آن شئ را به او می‌دهید نام آن را نیز بگویید
- مکرراً کودکتان را بغل و نوازش کنید
- هر شب موقع خواب کودکتان را نوازش کنید، تکان بدهید، و به او آرامش بدهید
- اگر شب کودک از خواب بیدار شد و گریه کرد، به او جواب بدهید، اما از روشن کردن چراغ یا برداشتن یا بغل کردن او خودداری کنید فقط با صدای آرامش‌بخشی با کودکتان صحبت کنید و او را نوازش کنید و به او بگویید که موقع خواب است.
- به کودکتان اسباب‌بازی‌هایی بدهید که حرکت می‌کنند (مثل توپ یا ماشین)
