اکثر ما فکر می‌کنیم نوزادی که راحت و آرام خوابیده است، شبیه فرشته‌ای زیبا است. اما همین صحنه زیبا برای برخی والدین که نگران سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) در خواب هستند، با اضطراب مختصری همراه است. به همین دلیل وقتی تنفس نوزاد هنگام خواب متوقف می‌شود، والدین به شدت دستپاچه می‌شوند. وقفه تنفسی نوزاد یا آپنه خواب علاوه بر بزرگسالان در نوزادان نیز مشاهده می‌شود. وقفه تنفسی نوزاد عادی است یا نگران کننده؟
وقفه تنفسی نوزاد نوعی اختلال تنفسی است که نوزادان هنگام خوابیدن یا چرت زدن دچار آن می‌شوند. علامت آپنه خواب متوقف شدن تنفس به مدت تقریباً ۲۰ ثانیه است. حدود بیست درصد کودکان دچار مشکل وقفه تنفسی می‌شوند. وقفه تنفسی نوزاد یکی از فرایندهای عادی رشد است. این مشکل گاهی اوقات به تدریج و پس از رشد نوزاد برطرف می‌شود، اما وقفه تنفسی شدید باید درمان شود تا کودک در آینده دچار عوارض نشود.
وقفه تنفسی نوزاد
نوزادان در چند هفته اول زندگی مدام بین خواب و بیداری در نوسانند. در حالت عادی انتظار می‌رود که تنفس نوزاد ناپایدار باشد. یکی از دلایل بی‌ثباتی تنفس نوزاد این است که ساقه مغز نوزاد هنوز بالغ نشده است. بنابراین همان‌طور که بدن در حال رشد است، انتظار می‌رود که این وقفه بدون خطر بین نفس‌های نوزاد مشاهده شود.
نوزادان مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر مستعد ابتلا به وقفه تنفسی هستند. نوزادان مبتلا به سندرم داون، فلج مغزی، بیماری سلول داسی شکل یا دیگر بیماری‌های عصبی ـ عضلانی بیشتر در معرض ابتلا به آپنه خواب هستند. آپنه زودرس (AOP) در نوزادان نارس مشاهده می‌شود و پس از چند هفته برطرف می‌شود. نوزادان نارس احتمالاً چند روز در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) تحت نظر گرفته می‌شوند.
انواع آپنه (وقفه تنفسی نوزاد)
سه نوع آپنه یا وقفه تنفسی در خواب وجود دارد:
- آپنه خواب انسدادی (OSA): این نوع وقفه تنفسی نتیجه انسداد در مجاری هوای فوقانی است.
- آپنه خواب مرکزی (CSA): در این نوع آپنه انسدادی وجود ندارد، اما مغز نمی‌تواند پیام نفس کشیدن را به عضلات بفرستد.
- آپنه ترکیبی: این نوع آپنه، ترکیبی از آپنه خواب انسدادی و مرکزی است.
آپنه خواب مرکزی شایع‌ترین نوع وقفه تنفسی در نوزادان فول ترم و نوزادان نارس با سن بالاتر محسوب می‌شود. نوزادان نارس کوچک‌تر معمولاً دچار آپنه ترکیبی هستند. بزرگسالان و کودکان زیر یک سال و سالمندان عموماً به آپنه خواب انسدادی مبتلا هستند.
علل وقفه تنفسی نوزاد
ساقه مغز تنفس را تنظیم می‌کند، بالغ نبودن ساقه مغز یا انسداد مجاری هوا غالباً علت وقفه تنفسی است. از دیگر دلایل احتمالی وقفه تنفسی در نوزادان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی مغزی
- تماس با داروها یا سموم
- نقص مادرزادی
- عفونت
- بیماری تنفسی
- مشکلات گوارشی مانند رفلاکس
- عدم تعادل در شیمی بدن: مانند میزان نامناسب کلسیم یا گلوکز در بدن
- مشکلات مربوط به قلب یا عروق
علائم وقفه تنفسی نوزاد یا آپنه خواب
تنفس برخی نوزادان مبتلا به آپنه خواب به مدت ۲۰ ثانیه یا بیشتر در طول خواب متوقف می‌شود. تنفس عده‌ای از نوزادان مدت کوتاه‌تری قطع می‌شود، نوزاد شل، رنگ پریده یا کبود می‌شود یا قلبش حین خواب کندتر می‌زند.
به خاطر داشته باشید که الگوی تنفسی نامنظم برای نوزادان چندروزه و نوزادان زیر ۶ ماه عادی است. به این نوع تنفس نامنظم اصطلاحاً “تنفس دوره‌ای” گفته می‌شود که معمولاً با تنفس سریع شروع می‌شود، سپس نوزاد کندتر نفس می‌کشد و در نهایت نفس نوزاد به مدت ۵ ـ ۱۰ ثانیه متوقف می‌شود. این الگو با تنفس سریع ادامه پیدا می‌کند و مراحل ذکر شده تکرار می‌شود. تنفس دوره‌ای نگران کننده نیست و معمولاً تا شش ماهگی برطرف می‌شود.
خطرات وقفه تنفسی نوزاد
وقفه تنفسی نوزاد یا آپنه خواب عموماً در مرحله حرکت سریع چشم خواب رخ می‌دهد. توقف جزئی تنفس اصطلاحاً هیپوپنه و توقف کامل تنفس آپنه گفته می‌شود.
هنگامی که آپنه رخ می‌دهد، اکسیژن‌رسانی در مغز و خون نیز کمتر می‌شود؛ به این عارضه هیپوکسمی یا هیپوکسی می‌گویند. هیپوکسمی زمانی رخ می‌دهد که اکسیژن خون پایین بیاید؛ حال آن که هیپوکسی پیامد کاهش خون در بافت‌ها است. برخی این دو اصطلاح را به جای یکدیگر به کار می‌برند. در هر حال کمبود اکسیژن موجب آسیب دیدن اندام‌ها، مشکلات قلبی، مشکلات رشدی یا حتی مرگ می‌شود.
تشخیص وقفه تنفسی نوزاد
اگر پزشک اطفال احتمال بدهد که نوزاد مشکل وقفه تنفسی دارد، معاینه بالینی و آزمایش‌های مختلفی مانند اندازه‌گیری اکسیژن خون و تحت نظر گرفتن ضربان قلب و تنفس را انجام می‌دهد. همچنین ممکن است عکس رادیوگرافی از نوزاد گرفته شود.
احتمال دارد پزشک نوزاد را برای ارزیابی بیشتر به متخصص خواب، متخصص ریه اطفال یا متخصص آپنه ارجاع بدهد. پلی سومنوگرافی آزمایشی است که معمولاً برای تشخیص وقفه تنفسی نوزاد، آپنه خواب یا اختلال تنفسی انجام می‌شود. سومنوگرافی آزمایش بدون دردی است که در لابراتوار خواب تحت نظارت تکنسین مجرب انجام می‌شود. متخصص امواج مغزی، حرکات چشم، تنفس، میزان اکسیژن خون و صداهایی را که نوزاد هنگام خر و پف کردن یا نفس نفس زدن تولید می‌کند، تحت نظر می‌گیرد.
درمان وقفه تنفسی نوزاد
روش درمان وقفه تنفسی نوزاد به شدت عارضه بستگی دارد. ممکن است پزشک اطفال توصیه کند که از مانیتور آپنه خانگی برای ثبت ضربان قلب و تنفس نوزاد استفاده کنید یا دارویی را برای تحریک سیستم عصبی مرکزی تجویز کند.
برخی کودکان مبتلا به آپنه انسدادی باید از دستگاه فشار هوای مداوم مثبت (CPAP) استفاده کنند، این دستگاه هوا را از راه ماسک وارد بینی می‌کند و به این ترتیب مجرای هوا را هنگام خوابیدن کودک باز نگه می‌دارد. البته دستگاه CPAP معمولاً علائم آپنه خواب مرکزی را برطرف نمی‌کند.
خوشبختانه نوزادان مبتلا به وقفه تنفسی به ندرت به علت ابتلا به آپنه به عارضه‌های بلندمدت دچار می‌شوند و مشکل وقفه تنفسی معمولاً خود به خود و به موازات رشد کودک برطرف می‌شود.
اگر فکر کردم که تنفس نوزادم هنگام خواب قطع شده است، باید چه کار کنم؟
نوزاد را لمس کنید یا تکان بدهید تا ببینید که آیا واکنشی نشان می‌دهد یا خیر. اگر نوزاد واکنشی نشان نداد، به سرعت با اورژانس تماس بگیرید. کبود شدن پیشانی یا بدن نوزاد علامت خطر است. البته کبودی مختصر دست و پاها یا پوست دور دهان نوزاد غیرعادی نیست، به خصوص اگر نوزاد کمی سردش باشد یا برای مدتی در حال گریه کردن باشد.
اگر می‌دانید که چگونه احیای قلبی ریوی (CPR) نوزاد را انجام بدهید، درمان اورژانسی را بلافاصله شروع کنید و از یک نفر دیگر بخواهید که به سرعت با اورژانس تماس بگیرد. اگر تنها هستید، احیای قلبی ریوی را به مدت دو دقیقه انجام بدهید، سپس با اورژانس تماس بگیرید و مجدداً عملیات احیا را شروع کنید تا اورژانس برسد یا نوزاد دوباره شروع به نفس کشیدن کند.
آگاهی از روش انجام دادن CPR برای تمام والدین، به ویژه والدین نوزادان مبتلا به وقفه تنفسی مهم است.
