بیلی‌روبین رنگدانه مایل به زردی است که در اثر تجزیه گلبول‌های قرمز در کبد تشکیل می‌شود. بالا بودن مقدار بیلی‌روبین باعث ابتلا به زردی می‌شود که زرد شدن پوست و چشم‌ها یکی از نشانه‌های بارز آن است. زردی خفیف یکی از عارضه‌های شایع در میان نوزادان تازه متولد شده است، چرا که تمام نوزادان یک دوره تجزیه سریع گلبول‌های قرمز را پس از تولد تجربه می‌کنند.
زردی خفیف در شرایط عادی معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شود و هیچ عارضه ماندگاری را به جا نمی‌گذارد. با این حال زردی برخی نوزادان شدید است و به عارضه‌ای موسوم به هیپربیلی‌روبینمی تبدیل می‌شود. زایمان زودرس یا ابتلا به بعضی عارضه‌ها از جمله دلایلی است که باعث شدید شدن زردی نوزادان می‌شود. زردی شدید در صورت درمان نشدن باعث بروز نوعی آسیب مغزی دائمی به نام کرنیکتروس می‌شود.
امروزه یکی از روش‌های سریع تشخیص زردی نوزادان، دستگاه بیلی چک است. این دستگاه بیلی روبین را براساس انعکاس نور از کل طیف مرئی ( ۷۶۰ ـ ۳۸۰ نانومتر) اندازه‌گیری می‌کند. این دستگاه کوچک و قابل حمل است، نتایج را سریع و با حداقل خطا روی نمایشگر نشان می‌دهد.
تشخیص سریع زردی در نوزادان می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی جلوگیری کند. بدین منظور دستگاه بیلی چک توصیه می‌شود. دستگاه بیلی چک یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای تشخیص زردی نوزادان است که نیازی به خونگیری از نوزاد ندارد. تنها کافی است دستگاه را به آرامی روی پیشانی و یا سینه نوزاد قرار دهید. این وسیله سطح بیلی روبین سرم خون نوزاد را مستقیماً می‌سنجد و به سرعت و دقت کامل میزان بیلی روبین سرم خون را پس از تبدیل به ارقام، نمایش می‌دهد. این روش از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه‌تر و سریع‌تر از دیگر روش‌های تشخیص زردی است.
دلایل مبتلا شدن نوزادان به زردی
اکثر نوزادان سالم تازه متولد شده به زردی نرمال یا فیزیولوژیک مبتلا هستند، چون تعداد سلول‌های خونی‌شان بیشتر از بزرگسالان است. این سلول‌های خونی عمر طولانی ندارند و به همین دلیل در اثر تجزیه و تلاشی آنها بیلی‌روبین بیشتری تولید می‌شود. این نوع زردی نوزادان دو تا چهار روز بعد از تولد بروز می‌یابد و تا دو هفتگی نوزاد برطرف می‌شود.
شرایط زیر احتمال ابتلا به زردی را افزایش می‌دهد:
- زایمان زودرس: نوزادان نارس برای دفع بیلی‌روبین آمادگی کمتری از نوزادان فول‌ترم دارند و حتی در میزان بیلی‌روبین پایین‌تر از نوزادان فول‌ترم دچار مشکل می‌شوند. به‌همین دلیل پزشکان درمان نوزادان نارس را زودتر شروع می‌کنند.
- دریافت نکردن شیر کافی از مادر: نوزادان غالباً در چند روز نخست زندگی شیر کافی از مادر دریافت نمی‌کنند، چون مادر هنوز شیر ندارد یا نوزاد نمی‌تواند به خوبی از سینه مادر شیر بخورد. اگر این عامل دلیل ابتلای نوزاد به زردی باشد و اصطلاحاً زردی از نوع یرقان شیردهی باشد، بهترین راهکار این است که به نوزاد بیشتر شیر بدهید. مشاوره شیردهی نیز برای افزایش شیر مادر توصیه می‌شود.
- تغذیه نوزاد با شیر مادر: شیر مادر اجازه نمی‌دهد که کبد بیلی‌روبین را به سرعت دفع کند. این نوع زردی اصطلاحاً زردی ناشی از شیر مادر گفته می‌شود و در هفته اول پس از تولد بروز می‌یابد. میزان بیلی‌روبین به آهستگی ظرف سه تا دوازده هفته اصلاح می‌شود.
- ناسازگاری خون مادر و نوزاد: اگر نوع خون مادر و نوزاد با هم فرق داشته باشد، بدن مادر پادتن‌هایی تولید می‌کند که به گلبول‌های قرمز خون نوزاد حمله می‌کنند. این وضعیت در شرایط زیر رخ می‌دهد:
- گروه خونی مادر O و گروه خونی نوزاد A یا B باشد یا اصطلاحاً ناسازگاری ABO وجود داشته باشد یا
- فاکتور Rh مادر (پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز) منفی و فاکتور Rh نوزاد مثبت باشد.
- مشکل ژنتیکی گلبول‌های قرمز را ضعیف‌تر کرده باشد: گلبول‌های قرمز در اثر ابتلا به عارضه‌هایی مانند اسفروسیتوز ارثی و کمبود G6PD راحت‌تر تجزیه می‌شوند.
- نوزاد با تعداد بالایی از گلبول‌های قرمز (پلی‌سیتمی) یا کبودی بزرگ روی سر (سفال هماتوم) متولد شده باشد.
سالیان پیش تشخیص زردی بر اساس آزمایش خون و یا ارزیابی فیزیکی چشم نوزاد انجام می‌شد. بسیاری از مادران استرس و اضطراب عدم تحمل نوزاد خود را در برابر آزمایش خون داشتند. در معاینه چشمی نیز مشکلاتی مانند خونرسانی پوستی، تجربه پزشک و میزان نور محیط باعث بروز خطا در نتیجه می‌شوند. اما امروزه در بیشتر کلینیک‌های کودکان، مطب‌های متخصصین اطفال و حتی در منازل از دستگاه بیلی چک برای تشخیص زردی نوزاد استفاده می‌شود. دستگاه بیلی چک تاکنون با استقبال زیادی مواجه شده است. این دستگاه بسیار دقیق است و می‌تواند از روی پوست، میزان سطح بیلی روبین را ارزیابی کند. تنها پس از انتقال خون و در صورت پرپشت بودن موی پیشانی نوزاد، استفاده از دستگاه بیلی چک توصیه نمی‌شود.
علائم زردی نوزاد
نوزاد مبتلا به زردی پوستی مایل به زرد دارد. زردی از صورت شروع می‌شود و سپس قفسه سینه، شکم و در نهایت پاها را فرامی‌گیرد. سفیدی چشم‌های نوزاد نیز زرد می‌شود. نوزادان با میزان بیلی‌روبین بالا خواب‌آلود، بی‌قرار، شل و بی‌حال‌اند یا نمی‌توانند به خوبی شیر بخورند.
اما بررسی چشمی به تنهایی عموماً روش قابل قبولی برای تشخیص زردی نیست، چون ممکن است به برآوردهای اشتباه منجر شود و در نتیجه نوزاد به دلیل نادیده گرفته شدن زردی در معرض خطر ابتلا به هیپربیلی‌روبینمی قرار بگیرد. همچنین ممکن است زردی نوزاد در معاینه چشمی بیش از حد شدید تخمین زده شود و در نتیجه آزمایش‌های خون تهاجمی غیرضروری برای اندازه‌گیری میزان کلی بیلی‌روبین سرمی (TsB) به نوزاد تحمیل شود.
مشخص شده است که میزان بیلی‌روبین در نوزادان تازه متولد شده غالباً ظرف دو تا چهار روز پس از تولد به بیشترین حد می‌رسد، در این مدت اکثر نوزادان به خانه رفته‌اند و در نتیجه باید دوباره برای درمان در بیمارستان پذیرش شوند. بنابراین غربالگری با استفاده از روش‌های غیرتهاجمی می‌تواند روش ساده و راحتی برای جلوگیری از بروز عوارض بعدی باشد.
ویژگی‌ها و مزایای دستگاه بیلی چک
کار با دستگاه بیلی چک بسیار آسان است و با استفاده از آن می‌توانید میزان بیلی‌روبین را بسیار سریع و راحت با حداقل ناراحتی برای نوزاد اندازه‌گیری کنید. طراحی فشرده و ارگونومیک دستگاه بیلی‌چک باعث شده است که نگه داشتن آن راحت باشد، اعداد روی صفحه نمایشگر به راحتی خوانده می‌شود و حمل این دستگاه سبک و کوچک مشکلی ایجاد نمی‌کند. بیلی چک برای غربالگری نوزادان است و نتیجۀ بیست اندازه‌گیری آخر را به طور خودکار ذخیره می‌کند تا در موقع لزوم بتوان نتایج را بررسی کرد.
الگوریتم‌های پردازشی و طراحی نوری پیشرفته، اندازه‌گیری با بالاترین صحت را تضمین می‌کند. خودکالیبراسیون صحت و کارایی لازم را تأمین می‌کند. دستگاه بیلی‌چک دارای یک واحد کالیبراسیون خارجی برای کنترل و تنظیم دوره‌ای است. دستگاه در مجموع به نگهداری و مراقبت جزئی نیاز دارد.
دستگاه بیلی چک را می‌توان به راحتی تمیز کرد و به این‌ترتیب عفونت و آلودگی را کنترل کرد. کاهش نیاز به خونگیری از نوزادان که به نوبه خود برای پیشگیری از عفونت موثر است و کمک به مراقبت از نوزادان در دوران رشد نیز از دیگر مزایای استفاده از دستگاه بیلی‌چک به شمار می‌آید. قابل حمل بودن و سهولت استفاده از دستگاه بیلی چک این دستگاه را برای استفاده در تمام حوزه‌ها، از جمله مراقبت پس از زایمان و مراقبت از نوزادان در مهد کودک ایده‌آل ساخته است. همچنین دستگاه بیلی چک غربالگری روتین را تسهیل می‌کند و به روند مراقبت و درمان مناسب نوزادان با میزان بیلی‌روبین بالا سرعت بیشتری می‌دهد.
درمان زردی نوزادان
درمان به علت زردی، میزان بیلی‌روبین و سن نوزاد بستگی دارد. زردی خفیف پس از یک یا دو هفته و در پی دفع شدن خودبه‌خودی بیلی‌روبین اضافی از بدن نوزاد برطرف می‌شود. اگر زردی از نوع شیردهی باشد، مادر باید به شیردهی خود ادامه دهد. اگر نوزاد شیر کافی دریافت نکند، پزشک توصیه می‌کند که شیر خشک نیز در کنار شیر مادر مصرف شود.
درمان موارد شدیدتر زردی باید در اولین فرصت ممکن شروع شود. روش‌های زیر برای درمان زردی نوزادان به کار برده می‌شود:
- مایعات: کم‌آبی باعث افزایش میزان بیلی‌روبین می‌شود؛
- فوتوتراپی یا نوردرمانی: نوزادان با لباس کم زیر نور قرار داده می‌شوند تا پوستشان نور را دریافت کند. نور بیلی‌روبین را به شکلی تغییر می‌دهد که به راحتی از بدن دفع شود. از پتوهای نوردرمانی نیز می‌توان استفاده کرد.
- تعویض خون: این درمان اورژانسی در صورتی انجام می‌شود که میزان بسیار بالای بیلی‌روبین با نوردرمانی کم نشود. خون نوزاد با خون اهدایی تعویض می‌شود تا میزان بیلی‌روبین سریع‌تر پایین بیاید.
- تزریق درون‌وریدی ایمونوگلوبین (IVIg): نوزادان دچار مشکل ناسازگاری نوع خون، ایمونوگلوبین را از طریق سرم دریافت می‌کنند. IVIg مانع از حمله پادتن‌ها به گلبول‌های قرمز می‌شود و نیاز به تعویض خون را کاهش می‌دهد.
