وارد شدن ضربه به سر سبب آسیب‌دیدگی جمجمه، مغز یا بافت‌ها و رگ‌های خونی در سر می‌شود. بسته به شدت آسیب‌دیدگی، ضربه به سر تحت عنوان آسیب‌دیدگی مغزی نیز شناخته می‌شود.
ضربه به سر در کودکان ممکن است باعث ایجاد برآمدگی، کبودی یا برش بر روی سر شود. ضربه به سر همچنین می‌تواند سبب ایجاد برش عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان‌های جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب‌دیدگی مغز شود. ضربه به سر یکی از شایع‌ترین دلایل از کار افتادگی در کودکان محسوب می‌شود.
[sv slug=”alert”]برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی انواع، علت، علائم و درمان ضربه به سر در کودکان و یا برای رزرو نوبت در مطب دکتر نسرین السادات دوامی متخصص کودکان و نوزادان با شماره تلفن ۰۳۱۳۳۳۵۰۱۸۹ تماس حاصل فرمایید.[sv slug=”alert1″]
انواع ضربه به سر در کودکان
انواع ضربه به سر در کودکان عبارتند از:
ضربه مغزی
این نوع ضربه به سر می‌تواند باعث از دست رفتن هوشیاری برای مدت چند دقیقه تا چند ساعت شود. برخی از آسیب‌های ناشی از ضربه مغزی ممکن است خفیف و کوتاه‌مدت باشند و امکان دارد شخص متوجه بروز ضربه مغزی نشود.
کبود شدگی
کبودشدگی می‌تواند باعث خونریزی و ورم داخل مغز در اطراف محل وارد شدن ضربه به سر شود. در برخی از موارد ممکن است در اثر برخورد مغز به جمجمه، کبودی در قسمت مخالف سر ایجاد شود. این نوع آسیب‌دیدگی می‌تواند در اثر مواردی مانند وارد شدن ضربه مستقیم به سر یا وارد شدن آسیب ویپلش در اثر تصادفات وسایل نقلیه بروز کند. (ویپلش نوعی آسیب گردنی است که به علت حرکت سریع و شدید گردن به عقب و جلو ایجاد می‌شود). برخورد مغز با دو طرف جمجمه ممکن است سبب پاره شده پوشش داخلی، بافت‌ها و رگ‌های خونی شده و باعث خونریزی داخلی، کبودی یا ورم مغز شود.
شکستگی جمجمه
شگستکی جمجمه به چهار شکل مختلف ایجاد می‌شود:
- شکستگی خطی جمجمه. این نوع شکستگی سبب جابه‌جایی استخوان نمی‌شود. در این حالت می‌توان کودک را برای مدت کوتاهی در بیمارستان تحت نظر قرار داد. کودک می‌تواند پس از چند روز فعالیت‌های روزانه را ادامه دهد و معمولا به هیچ روش درمانی نیاز نمی‌باشد.
- شکستگی فرورفته جمجمه. در این نوع شکستگی، بخشی از جمجمه در محل آسیب‌دیدگی دچار فرورفتگی می‌شود. در صورتی که بخش داخلی جمجمه به مغز فشار وارد کند، جهت رفع آسیب‌دیدگی به جراحی نیاز می‌باشد.
- شکستگی دیاستاتیک جمجمه. این نوع شکستگی در امتداد درزهای استخوان جمجمه ایجاد می‌شود. این درزها بین استخوان‌های جمجمه قرار دارند. در این نوع شکستگی، درزهای استخوان از هم باز می‌شوند. شکستگی دیاستاتیک معمولا در نوزادان و کودکان مشاهده می‌شود.
- شکستگی قاعده جمجمه. این نوع شکستگی در پایه جمجمه ایجاد می‌شود و ممکن است بسیار خطرناک باشد. در اثر این نوع شکستگی، اطراف چشم و پشت گوش کودک کبودی ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است به علت پارگی بخشی از پوشش مغز، از بینی یا گوش کودک مایع شفاف خارج شود. در اثر این نوع شکستگی کودک بایستی به دقت در بیمارستان تحت نظر قرار بگیرد.
دلایل وارد شدن ضربه به سر در کودکان
دلایل وارد شدن ضربه به سر در کودکان عبارتند از:
- آسیب‌دیدگی ورزشی
- افتادن از ارتفاع
- تصادفات وسایل نقلیه یا تصادف شخص پیاده با خودرو
- کودک‌آزاری
چه کودکانی بیشتر در معرض وارد شدن ضربه به سر قرار دارند؟
احتمال وارد شدن ضربه به سر در نوجوانان زیاد می‌باشد. پسران دو برابر بیشتر از دختران در معرض این نوع آسیب قرار دارند. ضربه به سر در ماه‌های بهار و تابستان یعنی زمانی که کودکان در محیط خارج از منزل تحرک زیادی دارند و به فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری یا اسکیت‌سواری می‌پردازند بیشتر شایع است. کودکانی که ورزش‌هایی مانند فوتبال، هاکی و بسکتبال انجام می‌دهند نیز بسیار در معرض این نوع آسیب‌دیدگی قرار دارند.
علائم ضربه به سر در کودکان
علائم ضربه به سر بسته به شدت آسیب‌دیدگی در هر کودک متفاوت می‌باشد.
علائم آسیب‌دیدگی خفیف ناشی از ضربه به سر در کودکان عبارتند از:
- برآمدگی و ورم ناشی از کبودی
- بریدگی کوچک و سطحی بر روی سر
- سردرد
- حساسیت به صدا و نور
- کج‌خلقی و رفتار غیر طبیعی
- سردرگمی و گیجی
- سرگیجه
- مشکلات مرتبط با تعادل
- حالت تهوع
- مشکلات مرتبط با حافظه یا تمرکز
- تغیییر الگوی خواب
- تاری دید یا دوبینی
- وزوز گوش
- تغییر در حس چشایی
- خستگی
- کاهش انرژی
علائم آسیب‌دیدگی شدید ناشی از ضربه به سر در کودکان علاوه بر موارد فوق عبارتند از:
- از دست دادن هوشیاری
- سردرد شدید که تسکین پیدا نمی‌کند
- حالت تهوع و استفراغ مکرر
- از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت
- گفتار نامفهوم
- دشواری در راه رفتن
- ضعف در یک طرف بدن یا در بخشی از بدن
- تعریق
- رنگ پریدگی پوست
- تشنج
- خارج شدن خون یا مایع شفاف از گوش‌ها یا بینی
- بزرگ شدن مردمک در یک چشم
- بریدگی عمیق بر روی سر
- از دست رفتن هوشیاری و کما
- کاهش قدرت تفکر و آگاهی از محیط اطراف
- سندرم قفل‌شدگی (شخص هوشیار است و قادر به فکر کردن می‌باشد، ولی نمی‌تواند صحبت یا حرکت کند)
علائم ضربه به سر در کودکان می‌تواند مشابه علائم عارضه‌های دیگر باشد. جهت تشخیص دقیق عارضه بایستی به پزشک مراجعه شود.
نحوه تشخیص ضربه به سر در کودکان
پزشک در ابتدا علائم، سابقه و آسیب‌دیدگی‌های ایجاد شده را بررسی کرده و از روش معاینه بدنی استفاده می‌کند. همچنین امکان دارد از آزمایش‌های زیر استفاده شود:
- آزمایش خون. در این روش نمونه خون کودک مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
- تصویربرداری با اشعه ایکس. در این روش از پرتو انرژی الکترومغناطیسی برای تصویربرداری از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اعضای بدن استفاده می‌شود.
- ام آر آی. در روش ام آر آی از آهنربا‌های بزرگ و رایانه به منظور ایجاد تصاویر دقیق از اعضا و بافت‌های داخلی بدن استفاده می‌شود.
- سی تی اسکن. پزشک با استفاده از این روش، از اشعه ایکس و رایانه جهت ایجاد تصاویر دقیق از بدن استفاده می‌کند. به کمک سی تی اسکن، مشاهده تصاویر دقیق از استخوان‌ها، عضلات، چربی و دیگر بخش‌های بدن امـکان‌پذیر می‌باشـد. سی تی اسکن نسبت به تصویربرداری با اشعه ایکس از دقت بیشتری برخوردار است.
- الکتروانسفالوگرافی. در این روش، فعالیت الکتریکی مغز به‌وسیله سیم‌هایی که با الکترود بر روی سر متصل هستند، ثبت می‌شود.
امکان دارد ضربه به سر سبب بروز مشکلات عصبی شود و در این صورت به ارزیابی‌های بیشتری در این مورد نیاز می‌باشد.
نحوه درمان آسیب ناشی از ضربه به سر در کودکان
درمان آسیب ناشی از ضربه به سر به علائم ایجاد شده، سن، وضعیت کلی سلامتی کودک و شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد.
روش‌های درمان آسیب ناشی از ضربه به سر در کودکان عبارتند از:
- استراحت
- استفاده از یخ در محل آسیب‌دیده
- به کارگیری پماد آنتی‌بیوتیک و بانداژ
- استفاده از بخیه برای بستن زخم
- ارزیابی آسیب‌دیدگی برای مدت مشخص. در برخی از موارد امکان دارد نیاز باشد تا کودک جهت بررسی دقیق در بیمارستان بستری شود. همچنین ممکن است کودک به موارد زیر نیاز داشته باشد:
- مصرف داروی آرامبخش جهت کمک به خواب کودک
- کمک به روند تنفس با استفاده از دستگاه مخصوص تنفس
- آزمایش‌های تشخیصی
- جراحی
- معرفی بیمار به متخصص آسیب‌های مغزی
روش‌های درمانی دیگر
امکان دارد کودک به علت افزایش فشار داخل جمجمه به ارزیابی نیاز داشته باشد. ضربه به سر می‌تواند باعث ایجاد ورم در مغز شود. فضای کمی در جمجمه برای ورم مغز وجود دارد. در این حالت فشار داخل جمجمه افزایش پیدا کرده و می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود.
ارزیابی فشار داخل جمجمه به دو روش انجام می‌شود:
- قرار دادن کاتتر در فضای حاوی مایع در مغز
- قرار دادن ابزار توخالی کوچک مخصوص در فضای بین جمجمه و مغز
در هر دو روش، ابزار مخصوص کاهش فشار داخل جمجمه توسط پزشک در بخش مراقبت‌های ویژه و یا در اتاق جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سپس ابزار مخصوص جهت بررسی فشار داخل جمجمه به نمایشگر متصل می‌شود. افزایش فشار بلافاصله قابل درمان می‌باشد. در حالی که ابزار مخصوص کاهش فشار در محل مورد نظر قرار دارد، از داروی مخصوص جهت آرام‌سازی کودک استفاده می‌شود. زمانی که ورم کاهش پیدا کرد، ابزار مخصوص کاهش فشار داخل جمجمه برداشته می‌شود.
در ارتباط با خطرات، مزایا و عوارض احتمالی تمامی روش‌های درمانی بایستی با پزشک مشورت شود.
عوارض احتمالی آسیب ناشی از ضربه به سر در کودکان
وارد شدن ضربه به سر در کودکان بسته به محل بروز آسیب‌دیدگی مغزی می‌تواند باعث از دست دادن عملکرد در عضلات، گفتار، بینایی، شنوایی یا چشایی شود. همچنین امکان تغییر کوتاه یا بلندمدت در شخصیت یا رفتار کودک نیز ممکن است ایجاد شود. در این حالت کودک به درمان پزشکی و توانبخشی به طور دائمی نیاز دارد. برنامه توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی یا گفتاردرمانی می‌باشد.
بهبودی پس از ضربه به سر به نوع آسیب‌دیدگی و دیگر مشکلات مربوط به وضعیت سلامتی شخص بستگی دارد. تلاش برای به حداکثر رساندن توانایی‌های کودک در محیط منزل و جامعه اهمیت بسیاری دارد. اعضای خانواده بایستی در جهت افزایش اعتماد به نفس و حفظ استقلال به کودک کمک کنند.
نحوه جلوگیری از وارد شدن ضربه به سر در کودکان
به مظور جلوگیری از وارد شدن ضربه به سر در کودکان، موارد زیر بایستی در نظر گرفته شوند:
- ایجاد محیط ایمن برای بازی و تفریح کودکان
- به کار بردن کمربند ایمنی در زمان استفاده از وسایل نقلیه
- اطمینان از به‌کارگیری کلاه ایمنی در زمان انجام فعالیت‌های ورزشی، دوچرخه‌سواری، اسکیت‌سواری یا اسکی
