فلج مغزی (CP) عارضه‌ای است که بر توانایی کودک در کنترل حرکت تاثیر منفی می‌گذارد. این عارضه در اوایل دوران کودکی و نوزادی بروز می‌کند. به طور کلی آسیب‌دیدگی اعصاب با گذشت زمان تشدید نمی‌شود ولی تاثیرات منفی وارد بر عضلات، مفاصل و استخوان‌بندی بدن ممکن است در اثر عدم استفاده از روش مناسب درمانی تشدید شود. فلج مغزی کودکان یا فلج سی پی در اثر وارد شدن آسیب به بخش‌هایی از مغز که حرکت را کنترل می‌کنند، ایجاد می‌شود. این آسیب‌دیدگی در توانایی مغز جهت کنترل حرکت و وضعیت بدنی اختلال ایجاد می‌کند. امکان دارد این عارضه بر بخش‌های دیگر مغز که تفکر، گفتار، بینایی یا شنوایی را کنترل می‌کنند نیز تاثیر منفی بگذارد. فلج سی پی ممکن است قبل از تولد، در حین زایمان و یا پس از تولد ایجاد شود.
فلج مغزی کودکان قابل درمان نمی‌باشد. البته برخی از روش‌های درمانی در بهبود علائم این عارضه موثر هستند. نوع فلج مغزی ایجاد شده در کودک، تعیین‌کننده نوع روش درمانی مورد نظر می‌باشد. بعضی از داروها می‌توانند به بهبود توانایی‌های عملکردی و کنترل علائم و تسکین درد کمک کنند. روش‌های مختلف درمانی وجود دارند که در درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی موثر هستند. این روش‌ها شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی هستند.
علت بروز فلج مغزی در کودکان
دلایل بروز فلج مغزی در کودکان عبارتند از:
- سکته مغزی یا خونریزی در مغز کودک در زمان رشد و تکامل جنین یا پس از تولد
- وارد شدن آسیب به سر یا عفونت مغزی
- ناهنجاری‌های بند ناف یا جفت جنین
- کمبود اکسیژن در زمان تولد (یا پس از تولد)
- مننژیت، آنسفالیت، تشنج یا آسیب‌دیدگی سر
- ناهنجاری‌های ژنتیکی یا متابولیکی (مربوط به سوخت و ساز)
- بروز بیماری سرخجه، توکسوپلاسموز یا عفونت سیتومگالو ویروس در زمان بارداری
- عدم سازگاری گروه خونی مادر و کودک و بروز یرقان شدید
امکان دارد در صورت وجود آسیب مغزی در کودکان مبتلا به فلج سی پی، از ام آر آی استفاده شود. ممکن است در برخی از موارد نیز آزمایش ژنتیک به کار برده شود. امکان دارد پزشک در جهت کمک به برنامه‌ریزی برای انجام این آزمایش‌ها با متخصص اطفال یا متخصص مغز و اعصاب کودکان همکاری کند.
عوامل موثر در بروز فلج مغزی در کودکان
برخی از عوامل موثر در افزایش احتمال بروز فلج مغزی در کودکان عبارتند از:
- تولد نوزاد نارس
- کم بودن وزن نوزاد هنگام تولد
- زایمان زودرس
- زایمان چندقلو
- زایمان بریچ (زمانی که جنین از قسمت باسن یا پا از رحم خارج می‌شود)
- لقاح مصنوعی
- عفونت یا مشکلات مرتبط با لخته شدن خون در زمان بارداری
- خونریزی از واژن در زمان بارداری
- سابقه فلج مغزی در والدین یا خواهر و برادر
- تشنج یا ناتوانی ذهنی در مادر باردار
- افتادگی بند ناف – زمانی که بند ناف پیش از جنین از رحم خارج می‌شود.
- کم بودن نمره آپگار- نمره‌ای که جهت امتیازدهی و ارزیابی وضعیت کودک پس از تولد استفاده می‌شود
- عفونت واژن یا دستگاه ادراری در زمان بارداری
- زیاد بودن وزن نوزاد هنگام تولد
- دیابت نوع ۱ در مادر باردار
- چاق بودن مادر باردار
- کوچک بودن اندازه سر نوزاد
- تشنج در مادر باردار
علائم فلج مغزی در کودکان
معمولا اولین نشانه بروز فلج مغزی در کودکان، وجود تاخیر حرکتی مانند تاخیر در یادگیری جهت نشستن یا راه رفتن می‌باشد. امکان دارد افراد خانواده یا پزشک متخصص کودکان متوجه تاخیر حرکتی در کودک شوند. در صورت وجود هرگونه نگرانی در مورد رشد کودک، بایستی با پزشک متخصص کودکان مشورت شود.
علائم فلج مغزی در کودکان عبارتند از:
- اسپاستیسیته به معنای افزایش تون عضلانی می‌باشد و سبب سفتی غیر طبیعی در عضلات کودک می‌شود. امکان دارد سفتی عضلانی در زمان انجام حرکات کششی خاص احساس شود. این نوع سفتی عضلانی حتی مواقعی که عضلات در حالت استراحت قرار دارند نیز وجود دارد. اسپاستیسیته می‌تواند باعث شود تا دست‌ها سفت و محکم شده و نزدیک به بدن قرار بگیرند و یا سبب سفتی پاها و دشواری در خم کردن پاها می‌شود.
- هیپوتونی به معنای کاهش تون عضلانی می‌باشد و سبب شل و سست شدن عضلات می‌شود. هیپوتونی می‌تواند باعث شود تا کودک در نشستن و یا بالا نگه داشتن سر خود با مشکل مواجه شود.
- دایپلژی با
- عث دشواری در کنترل هر دو پا شده و در برخی از موارد، سبب دشواری در راه رفتن می‌شود.
- همی‌پلژی سبب دشواری در حرکت دادن یک طرف بدن می‌شود. امکان دارد کودکان مبتلا به فلج مغزی همی‌پلژی در استفاده از یک دست و پا (در طرف چپ یا راست بدن) با مشکل مواجه شوند.
- دیستونی زمانی بروز می‌کند که عضلات به صورت غیر قابل کنترل دچار انقباض می‌شوند. دیستونی می‌تواند سبب اسپاسم عضلانی و یا حرکت غیر ارادی عضلات شود.
نحوه درمان فلج مغزی در کودکان
فلج مغزی در کودکان یک عارضه مزمن محسوب می‌شود. هیچ روشی جهت درمان فلج مغزی وجود ندارد ولی روش‌هایی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی، مصرف دارو و ابزار کمکی مانند بریس در بهبود علائم عارضه موثر هستند و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری می‌کنند.
- مداخله زودهنگام. برنامه مداخله زودهنگام به کودکانی که در روند رشد با مشکل مواجه هستند کمک می‌کند. تیم درمانی شامل متخصص رفتاردرمانی، متخصص فیزیوتراپی، پرستارها و مددکارهای اجتماعی است. این تیم درمانی به منظور آموزش به خانواده‌ها و کمک به کودک در جهت یادگیری مهارت‌های جدید با یکدیگر همکاری می‌کنند.
- فیزیوتراپی. متخصص فیزیوتراپی نحوه انجام حرکات کششی و تقویتی را به کودک آموزش می‌دهد. متخصص فیزیوتراپی همچنین در جهت آموزش حرکات جدید مانند چرخیدن، نشستن و راه رفتن به کودک کمک می‌کند.
- کاردرمانی. متخصص کاردرمانی به کودک در یادگیری نحوه انجام امور روزانه یاری می‌رساند و از یک مجموعه تمارین ویژه برای کمک به کودک در جهت غلبه بر چالش‌های روزمره استفاده می‌کند.
- گفتاردرمانی. متخصص گفتاردرمانی به منظور یادگیری گفتار و دیگر روش‌های برقراری ارتباط به کودک کمک می‌کند.
- ابزار کمکی. انواع مختلف ابزار و تجهیزات کمکی برای یاری رساندن به کودک مبتلا به فلج مغزی استفاده می‌شوند. از بریس مخصوص پا برای حفاظت از پاها در زمان راه رفتن و از بریس مخصوص دست نیز برای نگه داشتن بازو و دست در وضعیت طبیعی استفاده می‌شود. دیگر ابزار کمکی شامل صفحه کلید ارتباطی، ویلچر و صندلی‌های مخصوص برای کمک به شخص در زمان نشستن می‌باشند.
- مصرف دارو. در صورت عدم تاثیر دیگر روش‌های درمانی ممکن است از دارو استفاده شود. امکان دارد از دارو برای کاهش اسپاستیسیته عضلانی و یا از تزریق دارو برای شل کردن برخی از عضلات استفاده شود. مصرف دارو به کودک در جهت استفاده از دیگر روش‌های درمانی کمک می‌کند.
حفظ سلامت کودک مبتلا به فلج مغزی
پزشک متخصص و تیم درمانی با ارزیابی دقیق مشکلات مرتبط با فلج سی پی، به حفظ سلامت کودک کمک کرده و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری می‌کنند.
- مشکلات مرتبط با فلج مغزی در کودکان. در برخی از کودکان امکان دارد برای تشخیص عارضه‌هایی که به همراه فلج مغزی ایجاد می‌شوند، به معاینه و ارزیابی‌های بیشتر نیاز باشد. این عارضه‌ها شامل مشکلات مربوط به روند یادگیری، تشنج/ صرع، مشکلات بینایی و کاهش شنوایی می‌باشند.
- جلوگیری از بروز عارضه‌های مربوط به مفاصل و استخوان‌ها. عدم تحرک و قرار گرفتن در یک موقعیت ثابت برای مدت زیاد می‌تواند سبب محدویت حرکتی مفاصل بدن کودک شود. انجام حرکات کششی به جلوگیری از بروز این حالت کمک می‌کند. کودکانی که راه نمی‌روند یا نمی‌ایستند نیز در معرض بروز کاهش تراکم استخوان و اسکولیوز قرار دارند. پزشک متخصص، برنامه درمانی مناسب به منظور جلوگیری از این مشکلات جسمانی را طرح‌ریزی می‌کند.
جلوگیری از بروز فلج مغزی در کودکان
با استفاده از روش‌های زیر می‌توان از بروز فلج مغزی یا فلج سی پی در کودکان جلوگیری کرد:
- استفاده از واکسن سرخچه پیش از بارداری
- استفاده به موقع از روش‌های مراقبت در دوران بارداری
- انجام آزمایش مربوط به عدم سازگاری گروه‌های خونی در زمان بارداری. در صورت عدم سازگاری گروه‌های خونی بایستی از روش درمانی مناسب استفاده شود.
- عدم مصرف سیگار، الکل یا دارو در زمان بارداری
- استفاده از کلاه ایمنی توسط کودک در زمان دوچرخه‌سواری
- دور نگه داشتن مواد سمی از دسترس کودک
- مراقبت و نظارت بر کودک در زمان استحمام
- انجام واکسیناسیون کودک در زمان تعیین‌شده
- مراجعه فوری به پزشک در صورت بیمار شدن کودک
