آنمی یا کم‌خونی زمانی ایجاد می‌شود که تعداد گلبول‌های قرمز خون در بدن کمتر از حد طبیعی باشد. گلبول‌های قرمز خون حاوی پروتئینی به نام هموگلوبین هستند که به تمام قسمت‌های بدن اکسیژن‌رسانی می‌کنند. کم‌خونی و عدم اکسیژن‌رسانی به بخش‌های مختلف بدن، بر عملکرد اعضای بدن و عضلات تاثیر منفی می‌گذارد.
احتمال بروز کم‌خونی در کودکان خصوصا در اولین سال‌های زندگی (و همچنین در زمان نوجوانی) به علت حرکات سریع بدنی بیشتر می‌باشد. کم‌خونی در کودکان می‌تواند باعث بروز علائمی مانند کج‌خلقی، خستگی یا ضعف شود. این علائم ممکن است بخشی از رفتارهای عادی کودک تلقی شوند و در نتیجه امکان دارد تشخیص این عارضه در کودکان دشوار باشد. در این مقاله تمامی نکات مربوط به نحوه تشخیص و درمان کم‌خونی در کودکان شرح داده می‌شوند.
[sv slug=”alert”]برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی کم‌خونی در کودکان و یا برای رزرو نوبت در مطب دکتر نسرین السادات دوامی بهترین متخصص اطفال در اصفهان با شماره تلفن ۰۳۱۳۳۳۵۰۱۸۹ تماس حاصل فرمایید.[sv slug=”alert1″]
انواع مختلف کم‌خونی در کودکان
کم‌خونی بسته به علت بروز این عارضه دارای انواع مختلفی می‌باشد. برخی از انواع آنمی یا کم‌خونی در کودکان عبارتند از:
کم‌خونی فقر آهن
کم‌خونی فقر آهن در کودکان در اثر کمبود مقادیر کافی آهن در رژیم غذایی کودک بروز می‌کند.
کم‌خونی همولیتیک ارثی
این نوع کم‌خونی یک عارضه ژنتیکی است و دارای انواع مختلفی می‌باشد:
- اسفروسیتوز ارثی. در این عارضه، گلبول‌های قرمز دارای شکل غیر طبیعی هستند و توسط طحال از بین می‌روند.
- تالاسمی. در این نوع کم‌خونی، سرعت تخریب گلبول‌های قرمز از سرعت ساخت آن‌ها بیشتر می‌باشد. در بیماری تالاسمی، اکسیژن‌رسانی توسط هموگلوبین به طور موثر و کارآمد صورت نمی‌گیرد.
- کمبود آنزیم G6PD: این بیماری در اثر عدم وجود آنزیم گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناژ ایجاد می‌شود. این آنزیم از گلبول‌های قرمز خون در برابر مواد سمی و عفونت محافظت می‌کند. در اثر این بیماری، گلبول‌های قرمز خون به راحتی از بین می‌روند.
- کم‌خونی داسی‌شکل. این بیماری باعث می‌شود تا گلبول‌های قرمز خون شکننده، چسبنده و داسی‌شکل شوند. این عارضه سبب کاهش سرعت جریان خون و انسداد سرخرگ‌ها می‌شود. در این حالت بدن اکسیژن مورد نیاز را دریافت نمی‌کند.
کم‌خونی همولیتیک خودایمنی
کم‌خونی همولیتیک خودایمنی زمانی بروز می‌کند که گلبول‌های قرمز توسط دستگاه ایمنی بدن از بین می‌روند.
کم‌خونی آپلاستیک
این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های بنیادی مغز استخوان که برای ساخت گلبول‌های قرمز خون موردنیاز هستند، در اثر عفونت، مواد سمی، برخی از داروها یا سرطان دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند.
دلایل بروز کم‌خونی در کودکان
برخی از دلایل کم‌خونی در کودکان عبارتند از:
- عدم دریافت آهن در رژیم غذایی. با توجه به اینکه گلبول‌های قرمز خون، آهن را از رژیم غذایی دریافت می‌کنند، عدم مصرف مواد غذایی حاوی آهن می‌تواند سبب بروز کم‌خونی در کودکان شود. این مطلب خصوصا در مورد کودکان در حال رشد اهمیت زیادی دارد؛ چرا که این کودکان به مقادیر بیشتری از آهن در غذای خود نیاز دارند.
- سوء جذب آهن. در این حالت، آهن به مقدار کافی توسط بدن کودک جذب نمی‌شود (حتی اگر مقدار کافی آهن در رژیم غذایی وجود داشته باشد)
- کمبود بعضی از مود غذایی. کمبود ویتامین B12 و فولات می‌تواند سبب کم‌خونی در کودکان شود.
چه کودکانی در معرض بروز کم‌خونی قرار دارند؟
عوامل موثر در بروز کم‌خونی در کودکان عبارتند از:
- تولد نوزاد نارس یا وزن کم نوزاد در زمان تولد
- استفاده زودهنگام از شیر گاو
- رژیم غذایی فاقد مقدار کافی آهن یا ویتامین و مواد معدنی
- جراحی یا تصادف که منجر به از دست دادن خون شود
- بیماری‌های بلندمدت مانند عفونت یا بیماری‌های مربوط به کلیه یا کبد
- سابقه خانوادگی کم‌خونی ارثی مانند کم‌خونی داسی‌شکل
علائم کم‌خونی در کودکان
امکان دارد علائم کم‌خونی در هر کودک متفاوت باشد و همچنین ممکن است علائم به نوع کم‌خونی وابسته باشد. شایع‌ترین علائم مرتبط با کم‌خونی در کودکان عبارتند از:
رنگ‌پریدگی
زمانی که مقدار کافی گلبول‌های قرمز خون جهت اکسیژن‌رسانی به اعضای حیاتی وجود نداشته باشد، جهت کمک به تامین خون دیگر اعضای بدن خون به مقدار کافی به پوست نمی‌رسد. در این حالت پوست صورت، لب‌ها و حتی پلک چشم‌ها سفید و رنگ‌پریده به نظر می‌رسد.
بدخلقی، سرگیجه و ضعف خفیف
علت بروز این علائم در اثر کم‌خونی در کودکان به طور دقیق مشخص نمی‌باشد ولی به احتمال زیاد در نتیجه عدم انتقال اکسیژن به مقدار کافی به مغز ایجاد می‌شوند. در برخی از موارد، این علائم در اثر کمبود آهن بروز می‌کنند.
خستگی
در صورتی که اکسیژن به مقدار کافی در سراسر بدن جریان نداشته باشد، قلب به منظور انتقال خون حاوی اکسیژن در قسمت‌های مختلف بدن بایستی فعالیت بیشتری داشته باشد. در این حالت امکان دارد در شخص احساس خستگی ایجاد شود. بنابراین ضربان قلب سریع‌تر از حد طبیعی می‌تواند یکی از علائم کم‌خونی در کودکان باشد. همچنین باید توجه شود که خستگی می‌تواند نشان‌دهنده وجود عارضه‌های مختلفی باشد و امکان دارد در اثر کم‌خونی ایجاد نشده باشد.
ورم دست‌ها و پاها
در برخی از موارد، وجود درد ناگهانی در بدن کودک می‌تواند نشان‌دهنده کم‌خونی داسی‌شکل باشد. در اثر این عارضه، تجمع گلبول‌های قرمز داسی‌شکل باعث جلوگیری از رسیدن خون به اعضای بدن و عضلات شده و سبب ورم کردن دست‌ها، پاها و همچنین ورم برخی از اعضای بدن مانند طحال می‌شوند.
دیگر علائم مرتبط با کم‌خونی داسی‌شکل و همولیتیک، زرد شدن پوست و چشم‌ها و تیره شدن رنگ مدفوع می‌باشند.
سندرم پای بی‌قرار
علت بروز سندرم پای بی‌قرار به طور کامل مشخص نمی‌باشد ولی طبق نظر برخی از محققین می‌تواند به کمبود آهن مرتبط باشد.
سندرم پای بی‌قرار باعث بروز حرکات غیر قابل کنترل در پاهای شخص می‌شود. در این ارتباط بایستی به علائم دیگر مربوط به کم‌خونی که در این مقاله به آن اشاره شد توجه شود. وجود هر یک از این علائم در کودک می‌تواند نشان‌دهنده کمبود آهن و احتمالا کم‌خونی یا آنمی باشد.
خوردن مواد غیر خوراکی
کودکان تمایل به قرار دادن اشیاء در داخل دهان خود دارند. این مساله لزوما باعث ایجاد مشکل برای کودکان نمی‌شود. ولی برخی از کودکان مبتلا به کم‌خونی امکان دارد شروع به خوردن موادی مانند یخ، خاک، گِل و کاغذ کنند. این نوع رفتار، اختلال پیکا نام دارد و معمولا در کودکان دچار کمبود آهن ایجاد می‌شود. این اختلال در بیشتر موارد با مصرف مکمل آهن برطرف می‌شود. حتی اگر والدین چنین اختلالی را در کودک مشاهده نمی‌کنند، بایستی علائمی مانند بروز یبوست در کودک را ارزیابی کنند؛ چرا که مصرف گِل می‌تواند باعث ایجاد یبوست شدید در کودک شود.
اختلال در رشد یا رفتار کودک
در صورت بروز کم‌خونی امکان دارد کودک در محل تحصیل یا اجتماع با مشکل مواجه شود.
حتی کم‌خونی خفیف نیز می‌تواند بر میزان انرژی، تمرکز و توانایی کودک برای یادگیری تاثیر بگذارد. کم‌خونی فقر آهن در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به بروز اختلال بلندمدت و دائمی در روند رشد کودک شود.
درمان کم‌خونی در کودکان
درمان کم‌خونی در کودکان به عواملی مانند سن، وضعیت سلامتی و شدت عارضه بستگی دارد. روش‌های درمان کم‌خونی شامل موارد زیر می‌باشد:
- مصرف مکمل آهن. جهت درمان کم‌خونی فقر آهن پزشک مصرف مکمل آهن را برای کودک توصیه می‌کند. مصرف دارو برای کودکان و نوزادان به صورت قطره و برای کودکان در سنین بالاتر به صورت کپسول یا تونیک امکان‌پذیر است. همچنین بایستی از مواد غذایی حاوی آهن نیز استفاده شود.
- مکمل هورمون. دختران نوجوان مبتلا به کم‌خونی ممکن است جهت کنترل خونریزی شدید در دوران قاعدگی به مصرف مکمل هورمونی نیاز داشته باشند.
- مصرف دارو. به منظور کنترل مشکلات مرتبط با مغز استخوان یا ساخت مقادیر بیشتر گلبول‌های قرمز خون توسط سلول‌های بنیادی مغز استخوان، امکان دارد مصرف دارو توسط پزشک توصیه شود.
- پیوند سلول‌های بنیادی. ممکن است در موارد کم‌خونی حاد، به پیوند مغز استخوان از جانب شخص اهدا کننده سالم نیاز باشد. سلول‌های بنیادی مغز استخوان شخص اهدا کننده وارد دستگاه گردش خون کودک شده و با رسیدن به مغز استخوان کودک، گلبول‌های قرمز خون سالم ساخته می‌شود.
جلوگیری از بروز کم‌خونی در کودکان
پیش از استفاده از روش‌های زیر جهت جلوگیری از بروز کم‌خونی در کودکان بایستی با پزشک مشورت شود:
- مصرف مواد غذایی غنی‌سازی شده با آهن. کودک بایستی از مواد غذایی غنی‌سازی شده با آهن استفاده کند تا از وجود مقادیر کافی آهن در رژیم غذایی اطمینان حاصل شود.
- کاهش مصرف شیر گاو. مصرف شیر گاو برای کودکان تا سن کمتر از ۱۲ ماهگی توصیه نمی‌شود؛ چرا که در این صورت کودک مصرف شیر گاو را به مواد غذایی که منابع غنی از آهن محسوب می‌شوند، ترجیح می‌دهد. مصرف شیر گاو می‌تواند سبب خونریزی داخلی و در نتیجه کاهش جذب آهن شود.
- رژیم غذایی مناسب. کودک بایستی به غیر از مواد غذایی غنی از آهن، از مواد غذایی دیگر نیز استفاده کند. به این منظور کودک باید موادی مانند میوه، سبزیجات برگ‌دار سبز رنگ، گوشت بدون چربی، مغزهای گیاهی و غلات کامل مصرف کند.
برنامه رژیم غذایی غنی از آهن
مواد غذایی زیر حاوی مقادیر زیادی آهن هستند و مصرف آن‌ها برای کودک مبتلا به کم‌خونی (و حتی کودکان سالم) ضروری می‌باشد:
- میوه‌هایی مانند موز حاوی مقادیر زیادی آهن هستند و در ساخت گلبول‌های قرمز خون موثر هستند. این میوه‌ها همچنین دارای منیزیم هستند که برای تولید هموگلوبین ضروری می‌باشد.
- سیب، مرکبات و خرما دارای ویتامین سی هستند. این ویتامین میزان جذب آهن توسط بدن را افزایش می‌دهد.
- سبزیجات برگ‌دار و سبزرنگ مانند اسفناج و کلم کیل (Kale) حاوی مقادیر زیادی آهن هستند و بایستی در رژیم غذایی کودک مبتلا به کم‌خونی مصرف شوند.
- چغندر و شنبلیله دارای آهن بسیار زیادی هستند و در رژیم غذایی کودک قابل استفاده می‌باشند.
کم‌خونی در کودکان معمولا یک مشکل کوتاه‌مدت محسوب می‌شود و روش‌های موثری جهت درمان آن وجود دارد. البته در صورت عدم درمان برای مدت طولانی می‌تواند باعث بروز تشنج، اختلال‌های عصبی، نارسایی اعضای بدن و حتی مرگ شود. در صورت مشاهده هر یک از علائم مربوط به کم‌خونی در کودکان بایستی بلافاصله به پزشک مراجعه شود.
در صورت وجود هر گونه محدودیت در رژیم غذایی کودک، بایستی در ارتباط با مصرف مکمل‌های غذایی مورد نیاز با پزشک مشورت شود. در صورت بروز کم‌خونی حاد یا کم‌خونی ارثی، بایستی به متخصص هماتولوژی (متخصص در کم‌خونی و تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌های مربوط به خون) مراجعه شود.
