دلیل بی اشتهایی کودک چیست؟

والدین اغلب از بی‌اشتهایی کودکانشان شکایت دارند. شاید شما هم نگران باشید که کودکتان به اندازه قبل غذا نمی‌خورد و این ممکن است روی رشد ذهنی و جسمی او تأثیر منفی بگذارد. اما حقیقت این است که اشتهای کودکان ۲ تا ۶ ساله، بسته به انرژی مورد نیازشان و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، کم و زیاد می‌شود و این امری کاملاً طبیعی است.

اگر متوجه شدید که کودکتان علاوه بر کاهش اشتها مقدار زیادی هم وزن کم کرده، در این صورت با یک متخصص کودکان مشورت کنید تا مشخص شود که آیا از دست رفتن اشتهای کودکتان علامت وجود بیماری دیگری است یا خیر، تا اگر چنین است از یک برنامه درمانی استفاده کنید.

علل بی‌اشتهایی

شایع‌ترین علل بی‌اشتهایی کودکان عبارتند از:

تغییر میزان رشد آن‌ها

در طول سال اول زندگی، رشد کودک خیلی زیاد است و به همین خاطر او به غذای زیادی احتیاج دارد تا بتواند انرژی مورد نیاز خود را تأمین کند. بعد از این مرحله، میزان رشد کودک در سال‌های پیش‌رو کاهش می‌یابد و در نتیجه اشتهای او هم کم می‌شود.

ناخوشی

کودکان هنگامی که به علت عارضه خاصی، مانند گلودرد، تب، اسهال، سردرد و غیره، احساس ناخوشی می‌کنند معمولاً اشتهای خود را هم از دست می‌دهند. بعد از رفع عارضه کودک اشتهایش را کاملاً باز می‌یابد.

یبوست

یبوست یکی از علل اصلی از دست رفتن اشتها است. اگر کودکتان دچار مشکلات روده‌ای شود و به مدت دو تا سه روز متوالی نتواند عمل دفع را به درستی انجام دهد، اشتهای خود را از دست خواهد داد. البته، وقتی که با مصرف داروی مناسب، حرکات روده‌ای چرخه عادی خود را از سر بگیرند، کودک دوباره اشتهای خود را به دست می‌آورد.

استرس

استرس در کودکان به اندازه‌ای تأثیرگذار است که می‌تواند باعث بی‌اشتهایی آن‌ها شود. اگر متوجه شدید که کودکتان برای خوابیدن مشکل دارد، علاقه‌اش به بعضی فعالیت‌ها که از آن‌ها لذت می‌برده را از دست داده یا بی‌اشتها شده است، در این صورت مشکلات او می‌تواند ناشی از استرس باشد. تلاش کنید تا با صحبت کردن با او مشکل را کاهش دهید. عموماً چنین استرس‌هایی ناشی از مورد زورگویی قرار گرفتن، فشارهای درسی، انتظارات غیر واقع‌ بینانه والدین از کودک و غیره هستند.

بی‌اشتهایی عصبی

بی‌اشتهایی عصبی یک حس بیزاری روانی نسبت به غذا خوردن است. کودک مبتلا به این عارضه ممکن است مورد زورگویی قرار گرفته باشد یا بخواهد شبیه مدل‌های تبلیغاتی تلویزیون شود، که در این صورت او برای مدت طولانی غذا نمی‌خورد، یا حتی اگر غذا بخورد هم مقدار آن بسیار کمتر از حد طبیعی خواهد بود و غذاهای بدون چربی را انتخاب می‌کند و در همین حال هم از خوردن غذا احساس گناه می‌کند. او همچنین ممکن است، بیش از حد طبیعی تمرینات ورزشی انجام دهد. در چنین مواردی بهتر است با یک متخصص اختلالات تغذیه‌ای مشورت شود.

کم خونی

کم خونی عموماً تشخیص داده نمی‌شود، حال آنکه افراد خیلی زیادی به آن دچار هستند. این عارضه باعث می‌شود کودکتان احساس بی‌حالی و تحریک‌پذیری کرده و به راحتی خسته شود. کم خونی همچنین می‌تواند باعث شود کودکان بی‌اشتها شده و برای تمرکز کردن و حفظ کردن مطالب دچار مشکل شوند. این عارضه در صورت درمان نشدن می‌تواند باعث افت عملکرد تحصیلی شده و رشد کودک را مختل کند.

داروها

اگر کودکتان آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند، در این صورت بی‌اشتهایی او می‌تواند یکی از علائم مصرف این داروها باشد.

کرم‌های روده

علامت اصلی آلودگی به کرم‌های (یا انگل‌های) روده از دست رفتن اشتها است. کرم‌ها در روده‌ها تخم‌گذاری کرده و به سرعت تکثیر می‌شوند؛ این کرم‌ها به صورت انگل در روده‌ها زندگی کرده و باعث خونریزی روده، اسهال خونی، علائم ناشی از کمبود بعضی ویتامین‌ها و غیره می‌شوند.

افسردگی

معمولاً افسردگی، با این تصور که فقط یک احساس ناراحتی زودگذر است، نادیده گرفته می‌شود. اما این احساس در افراد مبتلا به افسردگی به مدت طولانی باقی می‌ماند. اگرچه عموماً افراد گمان می‌کنند که افسردگی کودکان وجود خارجی ندارد، اما حقیقت این است که این عارضه یک مشکل واقعی است. افسردگی در ابتدا به صورت دوره‌های پراسترس و فروپاشیِ عصبیِ لحظه‌ای ظاهر می‌شود تا اینکه بعد از مدتی به افسردگی کامل تبدیل می‌گردد. لازم است به تغییرات رفتاری، تغییرات الگوی خواب و تغییر سطح اشتهای کودکتان توجه کرده و در صورت بروز چنین تغییراتی با متخصص کودک مشورت کنید.

چگونه می‌توان اشتهای کودک را بهبود بخشید

با پیروی از نکات زیر می‌توانید اشتهای کودکتان را بهبود ببخشید:

• زمان صرف غذا را جالب و جذاب کنید: زمان‌های‌ صرف غذا موقعیت‌های اجتماعی مهمی برای رشد کودکان هستند. برای جذاب‌تر کردن آن‌ها می‌توانید غذاهای متفاوتی با رنگ‌ها و شکل‌های جالب تهیه کنید. در مورد غذایی که می‌خورید صحبت کنید. به کل خانواده هم همان غذای تهیه شده برای کودک نوپا را بدهید تا او غذا خوردن سایر اعضاء خانه را سرمشق قرار دهد. در وقت غذا از او بخواهید که همراه بقیه اعضای خانواده غذا بخورد. اجازه بدهید که کودکان نوپا به جای استفاده از بشقاب و کارد و چنگال بزرگترها، وسایل غذاخوردی مخصوص به خود را داشته باشند.
• به کودک آزادی انتخاب بدهید: اجازه بدهید کودک نوپا غذایی که دوست دارد را به اندازه‌ای که می‌خواهد بردارد. دادن حق انتخاب به کودک نوپا به تغییر برداشت او از غذا خوردن کمک می‌کند. می‌توانید از غذاهایی که دوست دارد کار را شروع کرده و به تدریج سراغ غذاهایی بروید که او دوست ندارد. این کار می‌تواند در طولانی مدت به رفع بی‌اشتهایی کودک کمک کند.
• اندازه وعده‌های غذایی را کمتر و تعداد آن را بیشتر کنید: از آنجا که کودکان معده کوچکتری نسبت به بزرگسالان دارند معمولاً غذای کمی می‌خورند. به جای سه وعده بزرگ در روز، پنج تا شش وعده کوچکتر به کودک غذا بدهید.
• میان وعده‌های سالم تهیه کنید: جلوگیری از غذا خوردن کودکان بین وعده‌های غذایی کار دشواری است. در طول دوره‌هایی که سرعت رشد کودکان افزایش می‌یابد مقدار میان وعده‌های مصرفی آن‌ها هم بالا می‌رود. در چنین مواردی، از خوراکی‌های سالمی مثل میوه‌های تازه، سالاد سبزیجات، یا قطعات پخته شده سبزیجات به عنوان میان وعده استفاده کنید. این میان وعده‌ها می‌توانند درست مثل غذاهای انگشتی عمل کرده و در همان حال که گرسنگی را رفع می‌کنند در شکم کودک جای کافی برای غذای اصلی باقی بگذارند.
• آن‌ها را وادار کنید آب بنوشند: اگر کودک بین وعده‌های غذا احساس تشنگی کرد به او آب بدهید. از دادن آبمیوه‌های کارخانه‌ای یا خانگی که به آن‌ها شکر اضافه شده خودداری کنید. میزان آبمیوه مصرفی کودکتان را به حدود ۱۷۰ گرم در روز کاهش دهید.
• به کودک شیر کامل بدهید: کودکان نوپا باید شیر کامل مصرف کنند چرا که موادی مغذی آن از شیر کم چرب بیشتر است. بین وعده‌های غذایی یک لیوان شیر کامل برای کودک نوپایتان فراهم کنید تا شکم او تا وعده غذای بعدی پر بماند.
• به کودک به زور غذا ندهید: مجبور کردن کودک نوپا به خوردن تمامی غذای توی بشقاب باعث می‌شود که او علاقه به غذا خوردن را از دست بدهد. بشقاب را به اندازه‌ای که فکر می‌کنید کودکتان توان خوردن دارد پر کنید. اگر کودک نوپایتان از خوردن غذا امتناع کرد، به جای مجبور کردن او، سعی کنید در وعده‌ی غذایی بعدی او را به خوردن تشویق کنید.
• نوع غذاها را مدام تغییر دهید: برای تهیه وعده‌های غذایی سالم، به نوبت از هر یک از مواد مغذی یک گروه غذایی استفاده کنید. در عین حال، یک وعده غذا می‌تواند ترکیب مواد مختلفی از گروه‌های غذایی مختلف باشد. همچنین می‌توانید یک برنامه‌ غذایی تهیه کنید تا جا دادن آیتم‌های خوراکی مختلف در رژیم غذایی کودک نوپایتان آسان‌تر شود.
• از عوامل حواس پرتی اجتناب کنید: محیطی که در آن غذا می‌خورید را از عوامل حواس پرتی، مثل تلویزیون، خالی کنید. عوامل دیگری مثل اسباب‌‌بازی و کتاب‌ها را هم از محل غذا خوردن دور نگه‌دارید. در طول مدت غذا خوردن می‌بایست محیط ساکت و آرام باشد تا تمامی خانواده بتوانند در آرامش غذایشان را میل کنند. همچنین، به کودکتان آموزش دهید که غذا را در لقمه‌های کوچک و به آرامی بخورد، نه با عجله. او را تشویق کنید تا غذا را قبل از بلعیدن به خوبی بجود.
• غذاهای جدید تهیه کنید: سعی کنید غذاهای جدیدی مشابه غذای مورد علاقه کودکتان را تهیه کنید.‌ برای مثال، اگر او به کدو حلوایی سرخ شده علاقه دارد، شما می‌توانید غذاهای دیگری که با انواع کدو حلوایی و کدو تنبل تهیه می‌شوند را بپزید. از یک غذا برای معرفی غذاهای دیگر استفاده کنید.
• غذاهای کمکی کودک را با هم ترکیب کنید: غذاهایی که کودک نوپایتان دوست دارد را همراه با غذاهایی که دوست ندارد سرو کنید. برای مثال، اگر کودکتان هویج دوست ندارد، می‌توانید پوره هویج را با پوره سیب زمینی شیرین مخلوط کنید. برای جذاب‌تر شدن کلم بروکلی می‌توانید آن را با پنیر بپزید.

همچنین، می‌توانید به کودک نوپایتان اجازه دهید تا تهیه غذا توسط شما را تماشا کند. بگذارید کودک هم در این کار نقشی داشته باشد، مثلاً سبزیجات را از سبد بیرون بیاورد یا میوه‌ها را بشوید. جالب و مفرح ساختن غذا، راه بسیار خوبی برای بهبود عادات غذایی یک کودک نوپا بوده و باعث می‌شود که او دوباره به رژیم غذایی عادی خود برگردد.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

با مشاهده هر یک از موارد زیر در کودک نوپایتان به پزشک مراجعه کنید:

• بی‌اشتهایی به مدت یک ماه
• کاهش وزن
• عدم افزایش وزن در طول شش ماه
• عق زدن و بالا آوردن غذا
• اینکه تنها تعداد کمی از غذاها را می‌خورد
• بی‌حالی و نداشتن انرژی
• سایر عارضه‌ها مثل تب، اسهال، یبوست، درد شکم، تنگی نفس و سرفه
• مشاهده زردی (یرقان) یا زرد رنگ شدن ادرار کودک

اگر والدین احساس می‌کنند که کودکشان به اندازه طبیعی غذا نمی‌خورد و ممکن است که دچار یک اختلال تغذیه‌ای شده باشد می‌بایست به یک پزشک مراجعه کنند. اختلالات تغذیه‌ای می‌توانند باعث ناتوانی در مصرف غذای کافی و در نتیجه سوء تغذیه شوند. همچنین ممکن است که کودک نوپا مدام بر خوردن تنها یک نوع غذا پافشاری کند. یک اختلال تغذیه‌ای تشخیص داده نشده می‌تواند باعث بی‌اشتهایی مزمن شده و بر رشد کودک نوپا تأثیر منفی بگذارد.

کارهایی که در صورت امتناع کودک نوپا از غذا خوردن نباید انجام داد

برای تحریک اشتهای از دست رفته کودک نوپا به روش‌های زیر متوسل نشوید:

• به زور غذا دادن به کودک
• غذا دادن به کودک با قاشق؛ مگر اینکه او ناخوش باشد. همیشه کودک نوپا را تشویق کنید که خودش غذا بخورد.
• سرزنش یا تنبیه کودک در مواقعی که تمایل به غذا خوردن ندارد.
• رشوه دادن به یک کودک نوپا برای خوردن یک غذای به خصوص. چرا که ممکن است او در نهایت به تنقلاتی که به عنوان پاداش دریافت می‌کند بیش از غذاهای سالم علاقه پیدا کند.
• سرو کردن میان وعده‌های تجاری (کارخانه‌ای) پرقند.
• مجبور کردن کودک به خوردن غذاهای جدید. در مقابل می‌توانید روز دیگری یا هر زمانی که کودک آماده به نظر رسید، تغذیه با غذای جدید را امتحان کنید.
• وادار کردن کودک به نشستن روی صندلی در صورت تمام نشدن غذا (تا غذاتو نخوردی حق نداری از سرجات بلند بشی). در این صورت کودک غذاخوردن را مترادف با تنبیه می داند

از دست رفتن اشتهای کودکان نوپا را می‌توان با اقدامات مناسب و مستمر مدیریت کرد. معمولاً، طی یک دوره، والدین متوجه الگویی در از دست رفتن اشتهای کودک نوپایشان می‌شوند. از غذایی که کودک دوست دارد برای خوراندن غذاهای دیگر به او استفاده کنید. این کار می‌تواند از هرگونه از دست رفتن اشتها به خاطر بهانه‌جویی جلوگیری کند. اگر هرگونه نگرانی یا دغدغه‌ای درمورد بی‌اشتهایی کودک نوپایتان دارید بدون معطلی با متخصص مشورت کنید.